ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΦΤΙΑΚΑ*
Κατ΄αρχάς διότι απορώ πραγματικά και εξίσταμαι με τις επιλογές και τις θυσίες αυτών που αγωνίστηκαν στην πρώτη γραμμή. Έπειτα διότι κάθομαι κι αναλογίζομαι τι υπέφεραν και τι πρόσφεραν άνθρωποι απλοί, καθημερινοί και αθώοι που πιάστηκαν στη δίνη του πολέμου. Και τέλος επειδή με πραγματική στενοχώρια διαπιστώνω κάθε, μα κάθε χρόνο, ότι ενώ χρωστάμε την ύπαρξή μας στους ανθρώπους αυτούς, επώνυμους και ανώνυμους, χρωστάμε την συνέχιση της ζωής στη χώρα μας (αυτό πιάνει και Κύπρο και Ελλάδα) χρωστάμε το σημερινό βιοτικό μας επίπεδο σε όλες και όλους αυτούς, επιλέγουμε -κάθε χρόνο και πιο πολύ- να τιμούμε τις επετείους αυτές στα καφέ και στα Mall, στη δε Κύπρο, ας μου συγχωρεθεί η λυπηρή επισήμανση, με ΟΛΑ τα καταστήματα ανοιχτά.
Αλλά πιό πολύ, πιο πολύ απ’ όλα με πονάει ένα και βασικό: το ότι διαπιστώνω όλο και πιο ξεκάθαρα χρόνο με το χρόνο, ότι όλο αυτό το αίμα που χύθηκε, όλος αυτός ο απίστευτος πόνος, όλη αυτή η καταστροφή και η δυστυχία δεν μας έχει διδάξει τίποτα! Τίποτα απολύτως! Κι ας πληθαίνουν οι ερευνητικές αποδείξεις και τα βιβλία της ιστορίας, κι ας μαλλιάζει η γλώσσα των δασκάλων στα σχολεία, κι ας γίνονται παρελάσεις επί παρελάσεων και εκφωνούνται λόγοι και πανηγυρικοί όλων των ειδών…
Άκουσα πριν λίγες μέρες από κάποιον που αγαπώ πολύ και με τον οποίον ποτέ δεν κάνουμε πολιτικές συζητήσεις αλλά μιλάμε για χωράφια, σοδειές και ζώα, για τρύγους και μάζεμα ελιών, έτσι απροσδόκητα, απροειδοποίητα και απρόκλητα την εξής φράση: ‘Ξέρεις, οι Ισραηλινοί πολεμούν και για μας τώρα!’ Το ‘μας’. Να σημαίνει λίγο την Κύπρο, λίγο τη Χριστιανοσύνη, λίγο τον ‘πολιτισμένο κόσμο’. Έμεινα άφωνη, και πραγματικά σπάνια μου συμβαίνει αυτό. Φοβήθηκα ότι αν ανοίξω το στόμα μου θα δυσκολευτώ να συγκρατηθώ, θα πω πράγματα που θα μας πληγώσουν, και δεν θα έχω και το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αλλά πέρασαν μέρες από τότε, η κατάσταση στη Γάζα χειροτερεύει διαρκώς, η παγκόσμια αντίδραση και η αντίδραση των χωρών που με ενδιαφέρουν (Ελλάδα και Κύπρος) είναι γελοία - και δεν με εκπροσωπεί στο ελάχιστο, ας προσθέσω εδώ- και η λύπη μου γίνεται όλο και πιο βαρειά και μου πιέζει το στήθος. Και φοβάμαι, φοβάμαι πολύ, μήπως υπάρχουν κι άλλοι αθώοι, άμαθοι από πολιτικά, καλοπροαίρετοι, απλοί άνθρωποι, που συμμερίζονται τέτοιες απόψεις. Και η πίεση από την Αμερική και την παρέα της έχει γίνει τόσο αφόρητη που κανένας δεν τολμάει να μιλήσει και να πει αυτό που σκέφτεται, κι όσοι διαφωνούν μ’ αυτό το ολοκαύτωμα που λαμβάνει χώραν όπως εμείς πίνουμε το κρασί μας, λευκό ή ροζέ - ο καιρός καλά κρατάει ακόμα-, δεν τολμούν να μιλήσουν. Και σιωπούμε όλοι μπροστά σ’ αυτόν τον όλεθρο, ενώ ταυτόχρονα διαμαρτυρόμαστε ότι κανείς δεν μίλησε για μας, κανείς δεν στάθηκε να μας βοηθήσει όταν κι εμείς υποφέραμε, όταν γίναμε κι εμείς ολοκαύτωμα.
Έβλεπα λοιπόν εχτές στο ΕΡΤφλιξ ένα αφιέρωμα στις γυναίκες και τις εμπειρίες τους στην Ελλάδα κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αβάσταχτο αφιέρωμα. Κι εκείνα που ήξερα, κι εκείνα που έμαθα, όλα αβάσταχτα. Θα εστιάσω -πόσες μέρες να γράφω;- στις σφαγές αμάχων. Στα Κερδύλλια, τον Χορτιάτη και τα Καλάβρυτα.
Τα Καλάβρυτα τα ξέρετε όλοι φαντάζομαι. 13.12 1943. Οι άντρες εκτελέστηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά μαζί με τους ηλικιωμένους κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού όπου οι άντρες της Βέρμαχτ άναψαν φωτιά για να τους κάψουν ζωντανούς. Το μουσείο και το μνημείο είναι συγκλονιστικά. Μην παραλήψετε να πάτε να τα δείτε - θα το ζήσετε όλο το δράμα ξανά…
Το Χορτιάτη εγώ δεν τον ήξερα. 2/9/1944. Στη φάση αποχώρησης ο γερμανικός στρατός, το ίδιο μοτίβο, οι άντρες εκτελέστηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά κλείστηκαν στο φούρνο του χωριού και οι στρατιώτες άναψαν φωτιά και τους έκαψαν ζωντανούς - βλέπετε τα γυναικόπαιδα δεν είχαν καν την τιμή της εκτέλεσης για να μη σπαταλώνται άδικα τα πολύτιμα πυρομαχικά των Ναζί. Φτηνές ζωές, φτηνά μέσα εκτέλεσης….
Δείτε τη σειρά της ΕΡΤφλιξ ‘Οι μνήμες πέτρωσαν μέσα της’. Ακούστε τα τότε κοριτσάκια και τωρινές γιαγιάδες να διηγούνται απίστευτα ψύχραιμα, με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες το τι ακριβώς συνέβη!
Και μετά τα Κερδύλλια! 17/10/1941 - κάτι τους έπιανε τους φθινοπωρινούς μήνες και γίνονταν λυκάνθρωποι-. Τα Κερδύλλια δεν τα ξέρω από την ΕΡΤφλιξ. Δεν αναφέρονται εκεί. Τα ξέρω από το χωριό μου. Είναι η πρώτη σφαγή αμάχων στη βόρεια Ελλάδα από τους Γερμανούς στην Κατοχή.
Το ίδιο εκείνο το βράδυ, στις 17 του Οκτώβρη του 1941, έφτασε στη Νιγρίτα με τα πόδια (50 χιλιόμετρα απόσταση) ξυπόλυτη, ξέπνοη, αναμαλλιασμένη, κατάκοπη, κατατρομαγμένη, με το μοναχογιό της στην αγκαλιά, η θεία μου η Ελένη! Ήταν από τις γυναίκες εκείνες που πρόλαβαν να φύγουν αλλόφρονες από το χωριό όταν οι Γερμανοί εκτελούσαν τους άντρες του χωριού και έβαζαν φωτιά στα σπίτια. Σε μια κατοπινή φάση οι Γερμανοί θα έκαιγαν και το δικό μας το σπίτι, το σπίτι του πατέρα μου που ήταν τότε γύρω στα δώδεκα, και θα τον άφηναν ΚΑΙ άστεγο μέσα στην ορφάνια του. Αλλά η σφαγή τουλάχιστον στη Νιγρίτα απετράπη, παρόλο που ο τοπικός πληθυσμός οδηγήθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα έξω από το χωριό και χωρίστηκε -κατά το ειωθός- σε άντρες και γυναίκες, και ο παππούς μου τους αποχαιρέτησε από μακριά, και η μάνα μου, πέντε χρονών τότε, γραπώθηκε από τα φουστάνια της μάνας της και κρατούσε την ανάσα της. Ο παππούς μου έλεγε για τη μέρα αυτή μια ιστορία, που ήταν πολύ ωραία για να είναι αληθινή, αλλά που εγώ την άκουγα με βαθιά προσήλωση για χρόνια, πως κάποιος φιλότιμος Γερμανός αξιωματικός -λέμε τώρα- αναγνώρισε κάποιον φίλο του, αγκαλιάστηκαν, συγχωρέθηκαν και όλοι οι αιχμάλωτοι αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι πιθανότητες είναι ότι κάποια πληροφορία δόθηκε την τελευταία στιγμή στα κατοχικά στρατεύματα που έστρεψε την προσοχή τους σε άλλη κατεύθυνση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν άλλες επιμέρους εκτελέσεις στην πόλη κατά τη διάρκεια της κατοχής, όπως εύκολα διαπιστώνουμε από το internet.
Τη θεία την Ελένη τη γνώρισα καλλίτερα όταν ήμουν πρωτοετής φοιτήτρια στη Φιλοσοφική Αθηνών και έκανα την λαογραφική μου εργασία στη Νιγρίτα εκείνο το πρώτο καλοκαίρι. Σκατά βαθμό πήρα στο μάθημα -πόσο άσχετοι είναι ώρες-ώρες οι δάσκαλοι- αλλά η εμπειρία της επιτόπιας έρευνας ήταν καθοριστική για μένα! Η Ελένη, ήταν πια γιαγιά, με παιδιά και εγγόνια. Τέσσερεις κόρες χάρισε στον θείο μου (θείο της μαμάς μου για να ακριβολογούμε), αλλά ο γιός παρέμεινε μονάκριβος, και ήταν ο γιός του εκτελεσμένου Κερδυλλιώτη, το όνομά του στον κατάλογο των εκτελεσθέντων στο σημερινό μνημείο. Ήταν πανέμορφη! Με κείνη την ήρεμη ομορφιά που δεν ξέρει το όνομά της, καθόταν, γιαγιά πια, και κεντούσε στην αυλή και μιλούσε και τραγουδούσε με μια τόσο μελωδική φωνή που ανταγωνιζόταν τα πουλιά στα κλαριά! Και το γέλιο της! Το κληροδότησε στις κόρες της αυτό το γέλιο, ήταν ίσως το πιο μελωδικό γέλιο που έχω ακούσει ποτέ… Δεν μιλούσε για δυσάρεστα πράγματα η θεία μου, και δεν μου διηγήθηκε ποτέ η ίδια τα γεγονότα, δυστυχώς λέω τώρα, αλλά ήταν πολλοί άλλοι πρόθυμοι να μου τα διηγηθούν. Σκέψου, λέω, να είχαν καταφέρει να την κάψουν κι αυτή ζωντανή, όπως τόσες άλλες, και να χάναμε όλην αυτή την ομορφιά και τη χαρά από τη ζωή μας…
Και υπάρχει, βέβαια, ένας συνδετικός κρίκος για όλες αυτές τις σφαγές. Κάθε, μα κάθε φορά, και στα Καλάβρυτα, και στον Χορτιάτη, και στα Κερδύλλια, και παντού αλλού στην Ελλάδα, οι εκτελέσεις, οι σφαγές και οι φωτιές και η πλήρης καταστροφή χωριών και πόλεων μέχρις θεμελίων, ήταν αντίποινα για τις πράξεις των ανταρτών.
Ποιοί ήταν οι αντάρτες; Ήταν ο ΕΛΑΣ τρομοκρατική οργάνωση; Ήταν η Αντίσταση ένα λάθος; Έπρεπε να κάτσουν όλοι φρόνιμοι, όπως διέταζαν οι Γερμανοί, και να συνεργαστούν, όπως κάποιοι κατάπτυστοι έπραξαν, για να γλυτώσουν;
Εδώ σας έχω μια άλλη ωραία ιστορία!
Όταν πρωτογνώρισα τον άντρα μου - ήρθαμε Κύπρο τώρα- εργαζόταν σε μία αγγλική εταιρεία που έκανε επίβλεψη σε μια ελληνική κατασκευαστική εταιρεία στη Λεμεσό. Ο προϊστάμενος της ομάδας, ένας Άγγλος, παλιός πεπειραμένος μηχανικός με εξαιρετικές διοικητικές ικανότητες είχε συγκροτήσει μια έξοχη ομάδα Κυπρίων ειδικών. Η ομάδα αυτή λειτουργούσε με όρους οικογένειας, παρόλες τις διαφορές σε ηλικία, φύλο, σπουδές και αρμοδιότητες. Τους πρόλαβα κι εγώ! Ήταν μια υπέροχη παρέα που περνούσε μαζί χρόνο εντός και εκτός δουλειάς, που έτρωγε και έπινε και γλεντούσε με κάθε ευκαιρία, που αγαπούσε και στήριζε ο ένας τον άλλο, πάντα υπό την πατρική εποπτεία του Εγγλέζου μάστρου. Όταν εκείνος έφυγε για την Αγγλία, μετά την περάτωση του έργου, κράτησε επαφή με όλους, επισκέφτηκε με τη γυναίκα του πολλές φορές από τότε το νησί και διατηρούν και οι δύο τις καλλίτερες αναμνήσεις από την Κύπρο. Τους επισκεφτήκαμε κι εμείς στη Αγγλία και διατηρούμε από τότε ετήσια χριστουγεννιάτικη αλληλογραφία.
Μας έδενε πάντα μια αμοιβαία αγάπη και εκτίμηση με τον John -ας τον πούμε-. Και μπορούσαμε να συζητήσουμε χαρούμενα και ευδιάθετα τα πάντα μαζί του, με τις απόψεις μας συνήθως να συγκλίνουν - ήταν άνθρωπος του κόσμου και είχε ζήσει σε πολλές χώρες για πολλές δεκαετίες, όπως είναι σύνηθες με τους Εγγλέζους μηχανικούς που εργάζονται σε τέτοιες εταιρείες. Ένα μόνο θέμα δεν αγγίζαμε ποτέ, διότι ήταν ακανθώδες! Το θέμα της ΕΟΚΑ και του απελευθερωτικού αγώνα του 55-59. Ο John ανήκε στη γενιά του πεθερού μου, μια γενιά που είχε ζήσει από πρώτο χέρι τον κυπριακό αγώνα. Ο πεθερός μου έκανε αιχμάλωτος των Εγγλέζων στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς, κι ο John θεωρούσε την ΕΟΚΑ τρομοκρατική οργάνωση!
Ήταν η πρώτη φορά που το άκουσα! Από το στόμα του! Όλη αυτή η εποποιία, η δόξα και η τιμή η δικιά μας, θυσίες, εκτελέσεις, σκοτωμοί, αιματοχυσίες, όλος αυτός ο τιμημένος αγώνας για μας -ο Αυξεντίου είναι από τους αγαπημένους μου ήρωες όλων των εποχών- ήταν για τον John μια τρομοκρατική οργάνωση! Αντάρτες δηλαδή που δρούσαν ενάντια στο καθεστώς, και έπρεπε να εξοντωθούν πάρει θυσία! Κανένα ελαφρυντικό, καμμία διαπραγμάτευση, κανένας συμβιβασμός. Άντρες, γυναίκες, παιδιά, πρέπει όλοι να πάρουν ένα γερό μάθημα! Φυλακίσεις, εξορίες, βασανιστήρια και εκτελέσεις!
Σας θυμίζει κάτι;
Πριν χρόνια, ήμουν ακόμα φοιτήτρια, βρέθηκα σε ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο στο Cardiff της Ουαλίας. Στην τελετή έναρξης του συνεδρίου, αφού ακούσαμε ανδρικές χορωδίες και γυναικείες άρπες, κι ένα σωρό λόγους και ομιλίες, αποφάσισε ο πρόεδρος του συνεδρίου να μας δείξει ακριβώς πόσο διεθνές ήταν το συνέδριο. Φώναζε λοιπόν ονόματα χωρών και σηκωνόμασταν όσοι ήμασταν από τη χώρα εκείνη όρθιοι μέσα στην τεράστια αίθουσα, και δίναμε γνωριμιά. Και στο τέλος, αφού είχε εξαντλήσει τον κατάλογό του, ρώτησε αν υπάρχει κάποια χώρα που δεν την κάλεσε στο προσκλητήριο. Σηκώθηκε τότε όρθια μια μικρόσωμη κοπελλίτσα από κάποια γωνιά της αίθουσας. Τη ρώτησε ο πρόεδρος από ποια χώρα είναι. Κι εκείνη απάντησε, αλλά κανείς δεν άκουσε την απάντησή της γιατί η αίθουσα ήταν τεράστια, εμείς ήμασταν πολλοί κι εκείνη δεν είχε μικρόφωνο, ούτε φωνή στεντόρεια! Τόσο ειρωνική, όσο και συμβολική αυτή η έλλειψη φωνής, φώναξε, ξαναφώναξε, ρωτούσαμε ο ένας τον άλλο, μέχρι που καταλάβαμε: ‘Από τη Δυτική Όχθη’ έλεγε η γυναίκα. Τι είναι αυτό; Πού είναι αυτό; Αναρωτήθηκα εγώ η άσχετη. Κι έτσι άκουσα για πρώτη φορά, στα αγγλικά, μια παλαιστινιακή φωνή από την εσχατιά εκείνη της γης όπου έχουν στριμώξει οι Ισραηλίτες τους Παλαιστινίους εδώ και χρόνια, αφού τους πήραν με το έτσι θέλω τη γη τους. Ανήκουστο, κι όμως αληθινό! Επαίσχυντο και όμως ατιμώρητο! Και καλούμαστε όλοι, εδώ και χρόνια, όχι απλά να το δεχτούμε, αλλά να το στηρίξουμε και να το επικροτήσουμε! Και να δεχτούμε και τις διάφορες κατά καιρούς ενέργειες που στοχεύουν άμαχους και κυρίως παιδιά! Δεν είναι ‘παράλληλες’ απώλειες τα παιδιά! Μη γελιέστε! Είναι ένα στοχευμένο ξεκλήρισμα! Είναι μια στρατηγική γενοκτονίας, εθνοκάθαρσης και ολοκαυτώματος! Ε! Ξέρουν οι Ισραηλινοί! Έμαθαν από τους καλλίτερους! Θα περίμενες, ακριβώς γι αυτό, να συμπεριφέρονται εκείνοι διαφορετικά, διότι αν είχαν τους Ναζί εναντίον τους, είχαν και έχουν τόσους άλλους δίπλα τους. Ανθρώπους που θυσιάστηκαν για να τους βοηθήσουν! Αλλά όχι! Βλέπεις τώρα εκείνοι έχουν το πάνω χέρι…. Κι αν οι θηριωδίες των Ναζί κράτησαν τέσσερα χρόνια, κι έχουν δεχτεί την παγκόσμια κατάρα και το ανάθεμα μέσα από δίκες, μαρτυρίες, βιβλία και ταινίες, τούτο δω το κακό κρατάει πάνω από 60 χρόνια και μόνο χειροκροτήματα δέχεται! Όποιος διαφωνεί είναι αντισημίτης! Μάλιστα! Άλλο κι αυτό! Να μη μπορείς -εξ ορισμού- να διαφωνήσεις διότι στιγματίζεσαι εσύ και όχι όλοι αυτοί που εκτελούν βάσει σχεδίου, πώς τόλεγε ο Ματέ; Νάκμπα!: Καταστροφή ή συμφορά!
Ένωσα τόσο άσχημα τότε στο Cardiff! Αναλογίστηκα τη μοναξιά της γυναίκας εκείνης μέσα σε κείνη την τεράστια αίθουσα, να μην έχει χώρα να δηλώσει, να πρέπει να φωνάξει για να ακουστεί η φωνή της κατεχόμενης πατρίδας της, να γίνεται αντικείμενο σχολιασμών από όλους…. Είπα ντροπή μου που δεν ξέρω, που δεν βοηθάω, που δεν κάνω κάτι…. Το Παλαιστινιακό είναι από τότε από τις μεγαλύτερες στενοχώριες μου, ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή προβλήματα που τόχουμε όλοι ξεχάσει, ακριβώς όπως κλαιγόμαστε ότι οι άλλοι έχουν ξεχάσει το Κυπριακό.
Δεν πολεμάνε για μένα οι Ισραηλινοί! Και θεωρώ αυτό που κάνουν στη Λωρίδα της Γάζας, εδώ και χρόνια, αλλά τον τελευταίο μήνα ακόμη περισσότερο, επαίσχυντο και κατάπτυστο! Μια αληθινή θηριωδία που δεν έχει καμμία απολύτως δικαιολογία και βασίζεται σε προφάσεις εν αμαρτίας όπως βασίστηκαν και πολλές παλαιότερες τις οποίες έχουμε όλοι καταδικάσει. Και θεωρώ ένα αίσχος τη συμπεριφορά του ‘ελεύθερου’ κόσμου απέναντι στους Παλαιστινίους, κυρίως αν τη συγκρίνουμε με τη συμπεριφορά τους απέναντι στους Ουκρανούς κατά τη Ρωσική εισβολή! Κι ακόμα κι αν η Χαμάς είναι μια τρομοκρατική οργάνωση - που εγώ δεν είμαι τόσο σίγουρη όσο είναι ο Μητσοτάκης- αυτό που γίνεται στη Δυτική Όχθη είναι μια αληθινή, αχρείαστη και φρικτή γενοκτονία για την οποία είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι! Κι εγώ διαχωρίζω τη θέση μου από αυτό το αίσχος και δεν με εκπροσωπεί ούτε η μία κυβέρνηση ούτε η άλλη με την ψήφο τους στα Ηνωμένα Έθνη. Και καλά θα κάνουν αυτή την ψήφο να τη θυμηθούν την επόμενη φορά που θα χρειαστούμε εμείς την ψήφο της διεθνούς κοινότητας…
Κι όλοι όσοι σωπαίνουμε, καλά θα κάνουμε να αναλογιστούμε πώς νάναι άραγε να πρέπει να γράψεις το όνομα του παιδιού σου πάνω στο σώμα του με μαρκαδόρο, για να μπορέσεις να το αναγνωρίσεις όταν θα σου το φέρουν αγνώριστο. Εγώ δεν θέλω να πιάσω τέτοιο μαρκαδόρο στα χέρια μου, ούτε για τα δικά μου παιδιά, ούτε για κανένα παιδί στον κόσμο.
Εσείς;
*Tέως Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Αγωγής Πανεπιστήμιο Κύπρου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου