Η Κύπρος συνεχίζει και φέτος την ελεύθερη πτώση της στις
παγκόσμιες κατατάξεις, σε μια σειρά από δείκτες που παράγονται
ανεξάρτητα, ιδίως στη διαφθορά, τη δημοκρατία, την ανταγωνιστικότητα και
τη βιωσιμότητα
Σε πολλούς μπορεί να μην
ακούγεται περίεργο, αλλά είναι μια θλιβερή αντανάκλαση των τελευταίων
δέκα ετών. Η Κύπρος συνεχίζει και φέτος την ελεύθερη πτώση της στις
παγκόσμιες κατατάξεις, σε μια σειρά από δείκτες που παράγονται
ανεξάρτητα, ιδίως στη διαφθορά, τη δημοκρατία, την ανταγωνιστικότητα και
τη βιωσιμότητα. Αυτή τη φορά πρόκειται για την ελευθερία και την
ευημερία, με βάση την ετήσια έκθεση που δημοσίευσε το Ατλαντικό
Συμβούλιο τον Ιούνιο.
Ο δείκτης ελευθερίας περιλαμβάνει μέτρα οικονομικής, πολιτικής
και νομικής ελευθερίας. Στην έκθεση, η νομική ελευθερία περιλαμβάνει
πέντε βασικές συνιστώσες: σαφήνεια του νόμου, ανεξαρτησία και
αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης, ποιότητα της γραφειοκρατίας και
διαφθορά, ασφάλεια, άτυπη λειτουργία. Η πολιτική ελευθερία βασίζεται
στις εκλογές, τις πολιτικές ελευθερίες, τις ατομικές ελευθερίες και τους
νομοθετικούς περιορισμούς στην εκτελεστική εξουσία. Η οικονομική
ελευθερία μετράται με βάση τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, την ελευθερία του
εμπορίου, την ελευθερία των επενδύσεων, τις οικονομικές ευκαιρίες των
γυναικών.
Ο δείκτης ευημερίας βασίζεται σε έξι συνιστώσες: το εισόδημα,
την υγεία, την ανισότητα, το περιβάλλον, τα δικαιώματα των μειονοτήτων
και την εκπαίδευση. Η έκθεση αξιολογεί όχι μόνο το επίπεδο ευημερίας
σήμερα, αλλά και το κατά πόσον αυτό είναι βιώσιμο στο μέλλον.
Παρόλο που η Κύπρος κατατάσσεται ως ελεύθερη και ευημερούσα,
όπως θα ήταν αναμενόμενο άλλωστε, έχασε και πάλι έδαφος. Στην έκθεση του
2023, η βαθμολογία της για την ελευθερία έπεσε στην 39η θέση από την 30η το 2022. Η βαθμολογία της ευημερίας της έπεσε στην 29η θέση από την 26η.
Η έκθεση για το κράτος δικαίου
Σε συνδυασμό με τις ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΚ)
στην έκθεσή της «Κράτος Δικαίου», που δημοσιεύτηκε στις 5 Ιουλίου,
σχετικά με τον τρόπο απονομής δικαιοσύνης στην Κύπρο, οι εξελίξεις αυτές
πρέπει να θεωρηθούν ανησυχητικές. Ο Ευρωπαίος επίτροπος Δικαιοσύνης
Didier Reynders ήταν ιδιαίτερα επικριτικός, και όπως είπε «δεν είναι
αρκετό να έχουμε καταρτισμένους και ανεξάρτητους δικαστές όταν ο τρόπος
με τον οποίο αποδίδεται η δικαιοσύνη δεν είναι αποτελεσματικός».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε επίσης στις 5 Ιουλίου την
έκθεση «Έρευνες για τη διαφθορά» του 2023. Δυστυχώς, αλλά όχι
απροσδόκητα, η Κύπρος κατέλαβε την 4η θέση από το τέλος. Το
92% των Κυπρίων πιστεύει ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη
χώρα μας, ιδιαίτερα στους δημόσιους οργανισμούς, και το 66% πιστεύει ότι
το επίπεδο της διαφθοράς έχει αυξηθεί τα τελευταία 3 χρόνια. Η Κύπρος
έχει πολύ κακές επιδόσεις όσον αφορά τις ακόλουθες απόψεις: «οι πολύ
στενοί δεσμοί μεταξύ επιχειρήσεων και πολιτικής στη χώρα μας οδηγούν στη
διαφθορά» και «οι υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου δεν διώκονται
επαρκώς». Η Κύπρος έχει επίσης κακές επιδόσεις όσον αφορά την άποψη ότι
«η ευνοιοκρατία και η διαφθορά παρεμποδίζουν τον επιχειρηματικό
ανταγωνισμό» και ότι «ο μόνος τρόπος για να πετύχεις στις επιχειρήσεις
είναι να έχεις πολιτικές διασυνδέσεις». Οι συγκρίσεις γίνονται σε σχέση
με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι περισσότεροι Κύπριοι πιστεύουν ότι η
καταγγελία της διαφθοράς θα ήταν άσκοπη, διότι οι υπεύθυνοι δεν θα
τιμωρηθούν.
Στη δική του έκθεση, το Ατλαντικό Συμβούλιο διαπίστωσε «… υψηλή
συσχέτιση μεταξύ του Δείκτη Ελευθερίας και του Δείκτη Ευημερίας, που
δείχνει ότι οι πιο ελεύθερες χώρες τείνουν να είναι πιο ευημερούσες»,
και κατέληξε, «…έχουμε λόγους να πιστεύουμε, με βάση την πορεία των
αποτελεσμάτων με την πάροδο του χρόνου μαζί με άλλα ιστορικά στοιχεία,
ότι οι βελτιώσεις στην ελευθερία θα οδηγήσουν τελικά σε μεγαλύτερη και
πιο διαρκή ευημερία».
Το Ατλαντικό Συμβούλιο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ποιότητα
ζωής, μετρούμενη από την άποψη της υγείας, του περιβάλλοντος, της
ευτυχίας και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, βελτιώνεται καθώς μια χώρα
κινείται προς μεγαλύτερη ελευθερία. Η πτώση της Κύπρου κατά εννέα
θέσεις στην κατάταξη του Δείκτη Ελευθερίας, μόνο ως αρνητική και
ανησυχητική εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί.
Το Ατλαντικό Συμβούλιο δήλωσε επίσης ότι οι θεσμοί είναι το
κλειδί για τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη, καθώς αποτελούν τους
κανόνες του παιχνιδιού. Το γεγονός ότι οι Κύπριοι θεωρούν πως οι
δημόσιοι θεσμοί τους είναι διεφθαρμένοι, αν δεν αντιμετωπιστούν, θέτει
σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον.
Η Κύπρος αξίζει κάτι καλύτερο. Δυστυχώς, υπήρξε συνεχής
επιδείνωση στους περισσότερους τομείς που αποτελούν κλειδί για ένα
ευημερούν μέλλον, κατά την πιο πρόσφατη περίοδο. Οι Κύπριοι έχουν τις
δυνατότητες και μπορούν να βγουν από αυτό το σπιράλ της συνεχούς πτώσης
των προτύπων. Αυτό απαιτεί ηγεσία, και ένα δίκαιο, μη διεφθαρμένο
σύστημα, που να παρέχει το περιβάλλον που θα τους επιτρέψει να το
πράξουν.
Οι εκθέσεις αυτές βοηθούν στον εντοπισμό των προβληματικών
περιοχών και των ατελειών των δημόσιων θεσμών της Κύπρου. Στην
πραγματικότητα παρέχουν έναν οδικό χάρτη που η Κύπρος θα ήταν καλό να
χρησιμοποιήσει για να αντιστρέψει την πτώση και να επωφεληθεί από τη
διαδικασία.
*Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι ανώτερος σύμβουλος του Παγκόσμιου Κέντρου Ενέργειας, του Ατλαντικού Συμβουλίου (theGlobalEnergyCentre, theAtlanticCouncil).
Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Blog της Εταιρείας Κυπριακών
Οικονομικών Μελετών (https://cypruseconomicsociety.org/blog/blog-posts/
«Πρώτα οι μαθητές» είναι το «μότο» της Unesco κάνοντας έκκληση για απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία όλου του κόσμου.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διάσπαση προσοχής των μαθητών την ώρα
που βρίσκονται στην τάξη, να βελτιωθεί η διαδικασία της εκπαίδευσης και
να προστατευτούν τα παιδιά από το διαδικτυακό bullying, έκθεση της
Οργάνωσης του ΟΗΕ για την εκπαίδευση, την επιστήμη και τον πολιτισμό,
ανέφερε ότι η μόνη λύση είναι η καθολική απαγόρευση των κινητών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Με βάση στοιχεία της έκθεσης της Unesco, η υπερβολική χρήση κινητού τηλεφώνου σχετίζεται με μειωμένη μαθησιακή απόδοση ενώ η πολύωρη έκθεση στην οθόνη, έχει αρνητική επίδραση στη συναισθηματική ισορροπία των παιδιών.
Με την έκκλησή της για απαγόρευση των smartphones στα σχολεία, ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών θέλει να στείλει ένα σαφές μήνυμα:
η ψηφιακή τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης,
πρέπει πάντα να υποτάσσεται σε ένα «ανθρωποκεντρικό όραμα» της
εκπαίδευσης και να μην υποκαθιστά τη διαπροσωπική επικοινωνία μαθητών –
δασκάλων.
«Καμπανάκι» από την Unesco για την ψηφιακή επανάσταση
Η Unesco προειδοποιεί τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής ενάντια
σε μια απερίσκεπτη υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας, τονίζοντας ότι ο
θετικός αντίκτυπός της στην εκπαίδευση, θα μπορούσε να υπερεκτιμηθεί
και ότι το νέο δεν είναι πάντα καλύτερο.
«Δεν αποτελούν όλες οι αλλαγές πρόοδο. Το ότι κάτι μπορεί να γίνει δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνει», σημειώνει στην έκθεσή της.
Όλο και περισσότερες εκπαιδευτικές διαδικασίες πραγματοποιούνται μέσω
του διαδικτύου, ειδικά στα Πανεπιστήμια, με την Unesco να προτρέπει τις
αρμόδιες αρχές να μην παραμελούν την «κοινωνική διάσταση» της
εκπαίδευσης, όπου οι μαθητές λαμβάνουν δια ζώσης διδασκαλία .
«Η ψηφιακή επανάσταση έχει αμέτρητες δυνατότητες αλλά,
όπως έχουν εκφραστεί προειδοποιήσεις για το πώς πρέπει να ρυθμιστεί
στην κοινωνία, πρέπει να δοθεί παρόμοια προσοχή στον τρόπο που
χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση», υποστηρίζει η γενική διευθύντρια της
Unesco, Όντρει Αζουλέι. και προσθέτει:
«Η χρήση της πρέπει να στοχεύει σε βελτιωμένες μαθησιακές εμπειρίες
και την ευημερία των μαθητών και των δασκάλων, όχι σε βάρος τους.
Κρατήστε πρώτα τις ανάγκες του μαθητή και υποστηρίξτε τους δασκάλους. Οι
διαδικτυακές συνδέσεις δεν υποκαθιστούν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση».
Η Unesco αποδέχτηκε ότι η διαδικτυακή μάθηση βοήθησε την εκπαιδευτική
διαδικασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου Covid, όταν τα
σχολεία και τα πανεπιστήμια έκλεισαν λόγω των lockdown.
Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο μαθητές έκαναν
διαδικτυακή εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της πανδημίας αλλά πρόσθεσε ότι
εκατομμύρια παιδιά δεν είχαν πρόσβαση σε υπολογιστή.
Με βάση την ανάλυσή της σε 200 εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κόσμο, η Unesco υπολόγισε ότι μία στις τέσσερις χώρες έχουν απαγορεύσει (ή θα απαγορεύσουν) τα κινητά τηλέφωνα στα σχολεία, είτε δια νόμου είτε μέσω οδηγιών. Μεταξύ των χωρών αυτών συγκαταλέγονται η Γαλλία, η Βρετανία και η Ολλανδία.
«Δεν υπάρχει χρηματικό ποσό να καλύψει την ικανοποίηση που βλέπεις
στα μάτια του συγγενή του αγνοούμενου όταν εντοπίζεται ο δικός του
άνθρωπος. Βοηθάς τον ν’ απελευθερωθεί, να ξελαφρώσει, να κλάψει. Εάν
μπορέσω να πείσω έστω κι έναν σήμερα να μιλήσει εγιώ θα είμαι πολλά
ευτυχισμένος». Ο Κυριάκος Ανδρέου, άλλως Κάκος, από την Λύση, όντας ο
ίδιος συλληφθείς και αιχμάλωτος το 1974 σώθηκε για να έρθει δεκαετίες
μετά να «σώσει» από τον πόνο και την προσμονή συγγενείς Τ/κ, αλλά και
Ε/κ αγνοουμένων.
«Εμείς οι Κυπραίοι πρέπει να σταματήσουμε αυτόν τον πόνο. Εμείς οι
Κυπραίοι πρέπει να βρούμε την λύση. Δεν γίνεται αυτό το ανθρωπιστικό
θέμα να τ’ αφήνουμε έτσι. Μιλήστε, μην το καθυστερείτε! Η ΔΕΑ δεν ψάχνει
ενόχους ψάχνει ό,τι απέμεινε απ’ αυτούς που αγνοούνται. Έχουμε βρει
τους μισούς. Είναι ντροπή». Ο Μουσταφά Γκιουρσέλ συνάντησε πρώτη φορά
ανθρώπινα οστά πάνω στον Πενταδάκτυλο, κοντά στον Άγιο Ιλαρίωνα, όπου
εκτελούσε την θητεία του ως αξιωματικός. Όταν άρχισε να διαβάζει τα
άρθρα της Σεβγκιούλ Ουλουντάγ και συναισθάνθηκε τον πόνο των συγγενών
που προσμένουν, τότε αποφάσισε να μιλήσει. Υπέδειξε 3 σημεία ταφών ο
ίδιος κι άλλα τόσα που του υπέδειξαν άλλοι. Και συνεχίζει.... «Έχουμε
μια φράση, ίσως κι εσείς: κάνε το καλό και ρίξτο στο γιαλό. Το καλό,
καλό θα φέρει». Πήγαμε μαζί του στον Πενταδάχτυλο σ’ ένα σημείο ταφής
που πιστεύει ότι μετακινήθηκαν οστά και εικάζει πού τα μετέφεραν.
Ο Κυριάκος και ο Μουσταφά συναντήθηκαν πρώτη φορά και γνωρίστηκαν στο
πλαίσιο των συνεντεύξεών τους στο ΚΥΠΕ για το θέμα των αγνοουμένων.
Κανείς τους δεν έχει αγνοούμενο στην οικογένειά του. Έξι αδέρφια ο
Κυριάκος Ανδρέου, πέντε αγόρια κι ένα κορίτσι, αυτός το τέταρτο παιδί
στη σειρά. Πέντε αδέρφια ο Μουσταφά, τέσσερις αδερφές κι αυτός το μόνο
αγόρι, το τέταρτο παιδί επίσης της οικογένειάς Γκιουρρσέλ με καταγωγή
από την Πάφο.
Κυριάκος Ανδρέου
Η αιχμαλωσία το 1974
«Πιστεύεις στην τύχη;» «Βέβαια! Εγώ δεν εύχομαι στους ανθρώπους
χρόνια πολλά αλλά καλή τύχη». Ο Κυριάκος Ανδρέου το 1974 ήταν 16 χρόνων.
Με δύο από τ’ αδέρφια του και τον πατέρα του πιάστηκαν αιχμάλωτοι, λίγο
μετά την β’ φάση της εισβολής, στις 18 Αυγούστου, όταν πήγαιναν γι’
ακόμη ένα πρωινό, γύρω στις 5, από την Ξυλοτύμπου που είχαν μεταφερθεί
οικογενειακώς από τις 14 Αυγούστου, πίσω στη Λύση για να ποτίσουν και να
ταΐσουν τα ζώα τους. Γεωργοκτηνοτρόφος ο πατέρας του, είχε 1500
«ζωντανά», δεν μπορούσαν να τ’ αφήσουν νηστικά και διψασμένα. Όμως
εκείνο το πρωινό τα τανκς είχαν καλυφθεί και δεν τα είδαν. Έτσι
πιάστηκαν αιχμάλωτοι από Τούρκους στρατιώτες. Αυτός, δύο αδέρφια του, ο
πατέρας του κι άλλοι 3 άνδρες από το χωριό.
Επτά άτομα σύνολο, τους μετέφεραν στη Βατυλή για ανάκριση όπου
έμειναν 15 μέρες στο κτίριο του παλιού σινεμά «άγραφοι του Ερυθρού
Σταυρού. Ο μεγάλος κίνδυνος ήταν την νύχτα που ανακάλυψα τον τάφο της
Αλόας. Όπου είχε άγραφο αιχμάλωτο γίνονταν αντίποινα». Στην Βατυλή ο
φρουρός τους ήταν ο Χασάν Κασάπ απ’ το χωριό, 24 ετών τότε, κι αυτός
τους έσωσε την ζωή. «Όταν ήρθαν εξτρεμιστές να μας εκτελέσουν. Εστήσαν
μας στο τοίχο και πυροβολούσαν δίπλα μας. Εκεί μας έσωσε ο Χασάν. Τους
είπε ψέματά ότι μας είχε γράψει στον Ερυθρό Σταυρό κι αν μας σκότωσαν εν
να έβρισκαν τον μπελάν τους. Μετά έφεραν άλλους 7 Βατυλιώτες και ο
Χασάν επέμεινε, έκαμνε καβγά και μας έσωσε και τους 14».
Τον Χασάν Κασάπ, που έψαχνε να τους βρει, τον είχε βρει το 1985 πρώτη
φορά κι όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα ο Κυριάκος Ανδρέου πήγε στην Λύση
και την Βατυλή, σ’ εκείνο το παλιό σινεμά της ομηρίας του, κι εκεί
ξαναείδε τον Χασάν, με τον οποίο διατηρεί φιλικές σχέσεις.
Απ’ τη Βατυλή τους πήραν στη Σίντα, όπου είχε μεγάλους λάκκους. Δεν
ήξεραν τί θα γινόταν εκεί. Ένας Βατυλιώτης που ήξερε τούρκικα, τους
ρώτησε στη Σίντα «τί φταίμε εμείς;» και του απάντησαν «ό,τι φταίνε και
τα μωρά στην Αλόα». Ο ίδιος άνδρας τους είπε ότι η απόφαση λήφθηκε και
θα τους σκότωναν. Όμως, συνέχισε ο Αντρέου, ένας Τούρκος αξιωματικός
ανέβηκε στα σκαλιά του λεωφορείου, έκανε νόημα του οδηγού και φύγαμε,
πήγαμε πίσω στη Βατυλή και στο σινεμά.
Στην ερώτηση αν πιστεύει ότι ζει από τύχη, ο Κυριάκος Ανδρέου
απάντησέ: «Ασυζητητί! Εγώ εύχομαι τύχη στον κόσμο. Είναι τύχη που κόψαμε
τον Χασάν στη Βατυλή, είναι τύχη να κόψαμε καλούς ανθρώπους, ειδικά
όταν βρήκαν την Αλόα».
Από το σινεμά της Βατυλής, με δεμένα χέρια και καλυμμένα μάτια τους
μετέφεραν μ’ ένα Φορντ τράνζιτ, μέσω του Τζιάος στο γκαράζ Παυλίδη στην
Λευκωσία. Τον 16χρονο Κυριάκο έδεσε ο 16χρονος Ορχάν που του είπε σε
σπαστά ελληνικά ότι θα τους πάρουν Λευκωσία να μην φοβάται. Στο Τζιάος
οι κάτοικοι ήθελαν να τους λιντσάρουν για τις σφαγές στην Αλόα,
Σανταλλάρη, Μαράθα, αλλά οι Τούρκοι στρατιώτες, που σταμάτησαν να πιούν
νερό, έφυγαν άρον άρον. Ο Κυριάκος το είδε γιατί το πανί από τα μάτια
του είχε πέσει.
Στο γκαράζ Παυλίδη, στο μέρος που ο ίδιος ήταν, είχε 716 άτομα.
«Εχώρεν μας μόνο όρθιους. Την νύχτα ήμασταν σαν σαρδέλες». Μια νύχτα οι
Τούρκοι πήραν τον πατέρα του και τους δύο αδερφούς, εκείνους τους
μετέφεραν στα Άδανα. Ο Κυριάκος έμεινε πίσω γιατί ήταν μικρός κι έμεινε
μόνος του μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου που έγινε η ανταλλαγή αιχμαλώτων στο
Λήδρα Πάλλας. Στο γκαράζ Παυλίδη κατά τύχη μεταφέρθηκε και ο αδερφός του
που ήταν στρατιώτης στο Βαρώσι και πιάστηκε επίσης αιχμάλωτος.
Ο Κυριάκος Ανδρέου θυμάται έντονα στο κέντρο Φιλοξένια όπου τον
μετέφεραν το πλήθος των γυναικών που έντονα και σπαρακτικά κρατούσαν
φωτογραφίες των οικείων τους και ρωτούσαν επίμονα αν τους είδε κάποιους.
Απ’ το κέντρο έφυγε με 2 λίρες που του έδωσαν για την Ξυλοτύμπου κι
εκεί λίγες μέρες μετά, αρχές Οκτωβρίου, επέστρεψαν ο πατέρας του με τα
δύο αδέρφια του που τελικά τους έφεραν πίσω.
Ο Κυριάκος ξαναπήγε στην Λευκωσία και στον Ερυθρό Σταυρό όπου είχαν
εντοπιστεί η ταυτότητα και το παλιό ρολόι που του είχε δώσει ο πατέρας
του και αναγκαστικά στο γκαράζ Παυλίδη τα είχαν αφήσει στους Τούρκους.
«Αν τα κατάφερνα να βρω τους ανθρώπους που εστήσαν μας στον τοίχο
ήθελα να τους πω ‘ήσασταν άδικοι μαζί μου, εφοβιτσιάσατε με πολλά’».
«Γιατί να το κάνεις αυτό; Ήθελαν να σας σκοτώσουν». «Θα τους εκέρνουν κι
ένα φαγητό». «Γιατί;». «Η καλύτερή επένδυση είναι να κάμνεις φίλους και
η χειρότερη είναι να αγοράζεις ακριβά, καινούργια αυτοκίνητα». Εκείνοι
οι άνθρωποι ήταν Τ/κ από την Σίντα, είπε ο Ανδρέου. «Είναι από τύχη που
ζω. Θα ήμουν θύμα αυτής της κατάστασης που σαν Κυπραίους δεν μας
εξυπηρετεί τζιαι τίποτε».
«Το κοινό μυστικό της Λύσης»
14 Μαΐου του 1964 σε αντίποινα για την δολοφονία 3 αξιωματικών της
Εθνικής Φρουράς, από τους 4 (οι τρεις ήταν Έλληνες και ένας Ε/κ) που
μπήκαν λίγες μέρες πριν στον τ/κ θύλακα της Αμμοχώστου, Ε/κ σκότωσαν 30
(ίσως και παραπάνω) Τ/κ, σύμφωνα με τον Κυριάκο Ανδρέου. Σύμφωνα με την
μαρτυρία θαμώνα εστιατορίου στην περιοχή της Αμμοχώστου, οι 4 ήταν εκεί,
έπιναν και σε κατάσταση ευφορίας αποφάσισαν να πάνε στον τ/κ θύλακα,
παρά του ότι πολλοί παρευρισκόμενοι τους αποθάρρυναν. Οι 3 από τους 30
δολοφονήθηκαν έξω από την Λύση και τους έριξαν σ’ ένα πηγάδι. «Ήταν
κοινό μυστικό στη Λύση αυτό». Ήταν δύο τ/κ άντρες από την Σίντα και μια
γυναίκα από τα Κνώδαρα. Οι άνδρες ήταν φθαρτέμποροι και είχαν παραγγελία
300 δέσμες δυόσμο στο παντοπωλείο της Λάρνακας. Πήγαν στα Κνώδαρα να
πάρουν την παραγγελία από την Τ/κ που παρήγαγε, η οποία τους παρακάλεσε
να την πάρουν στο Πέργαμος, όπου ο γιος της ήταν παντρεμένος και μόλις
είχε κάνει παιδί, για το οποίο κουβαλούσε μια «μποξιά» με ρούχα για το
εγγόνι της.
Ο 6χρονος τότε Κυριάκος άκουγε που το συζητούσαν αυτό στο χωριό. Το
2009 ο Κυριάκος, 51 ετών πια, κι αφού έχει πάει αρκετές φορές στη Λύση
μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων, αποφασίζει να μιλήσει. Πήρε τον πατέρα
του, που δεν μιλούσε λόγω προβλημάτων υγείας, στο χωριό και του έδειξε
το σημείο ταφής. Επικοινώνησε ο ίδιος με την Σεβγκιούλ Ουλουντάγ, η
οποία κατά σύμπτωση είχε γράψει άρθρο για την ιστορία των τριών Τ/κ στην
εφημερίδα Πολίτης και το ραντεβού κανονίστηκε στην παρουσία και του
κοινού τους φίλου, Αχμέτ Χιτίρογλου.
Δύο
εθελοντές ερευνητές, ο Κυριάκος Ανδρέου από την Λύση και ο Μουσταφά
Γκιουρσέλ από την Λευκωσία, συναντήθηκαν πρώτη φορά και γνωρίστηκαν στο
πλαίσιο των συνεντεύξεών τους στο ΚΥΠΕ για το θέμα των αγνοουμένων. Εδώ
και χρόνια βοηθούν το έργο της ΔΕΑ με την συλλογή πληροφοριών για τον
εντοπισμό, ανεύρεση αγνοουμένων και πιθανών σημείων ταφής. ΚΥΠΕ/ΚΑΤΙΑ
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
Τον μετέφεραν με δικό τους αυτοκίνητο, τους υπέδειξε το σημείο και
τον πήραν πίσω στο οδόφραγμα. «Η διαδικασία ξεκίνησε». Η εκσκαφή αρχικά
πήγε μέχρι τα 10 πόδια αλλά δεν βρέθηκε τίποτε. Κατά σύμπτωση και πάλι,
συγχωριανός του από την Λύση, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας – όπως του
είπε – της δολοφονίας των τριών και που τους «επετάξαν στο λάκκο του
Ξενόπουλου», του είπε ότι πρέπει να σκάψουν πιο πολύ και μήνυσε της
Ουλουντάγ να πάνε πιο βαθιά τα συνεργεία της ΔΕΑ, Τελικά τα οστά
εντοπίστηκαν στα 80 πόδια, 24 μέτρα.
Δεύτερη περίπτωση στην οποία συνέβαλε ο Κυριάκος Ανδρέου ήταν η
περίπτωση των έξι Λυσιωτών (2 αδέρφια, 2 αδέρφια, γαμπρός και κουνιάδος)
που αγνοούνταν από το 1974. Η φιλική του σχέση με τον τρίτο αδερφό των
πρώτων δύο αγνοουμένων, τον οδήγησε – όπως ανέφερε – στον να τον
παροτρύνει στην δημοσιοποίηση της ιστορίας μέσω και πάλι της στήλης της
Σεβγκιούλ Ουλουντάγ ώστε να βρουν στοιχεία από την τ/κ πλευρά. Οι
πληροφορίες οδήγησαν σε αυτόν (Τ/κ) που φέρεται να τους έθαψε με
εκσκαφέα έξω από την Σίντα αλλά δεν μίλησε στην τ/κ δημοσιογράφο. Κατά
σύμπτωση και πάλι όμως, ο εν λόγω άνδρας ήταν θείος του γιου ενός εκ των
θυμάτων του 1964 στην Λύση από την πλευρά της μητέρας του. Στο θείο του
είπε ότι όπως ο ίδιος έκλαψε τον πατέρα του 50 χρόνια μετά, όταν
εντοπίστηκαν τα οστά του, έτσι και 3 οικογένειες (Ε/κ) περιμένουν να
κλάψουν τους δικούς τους. Τελικά ο θείος μίλησε και υπέδειξε το σημείο
όπου οι έξι Λυσιώτες εντοπίστηκαν. Το ίδιο άτομο υπέδειξε ακόμη ένα
σημείο ταφής όπου εντοπίστηκαν 3 άτομα από το Στρογγυλό.
Σε μια τρίτη περίπτωση, με την καθοδήγηση του τ/κ Χουσεϊν Λατίφ, ο
Κυριάκος Ανδρέου εξιστόρησε πώς εντοπίστηκαν τα οστά του Ανδρέα Λάρκου
από την Λύση που τον είχαν σκοτώσει και θάψει μόνο του.
Δέκα άτομα σε 4 διαφορετικά σημεία συνόψισε ο Ανδρέου σημειώνοντας
ότι στο σημείο με τους έξι Λυσιώτες εντοπίστηκε με 9 χρόνια καθυστέρηση
το 2018 και ο «Στρούφος» από την Λύση για τον οποίο υπήρχαν αρχικά
πληροφορίες ότι ήταν εκεί και η νέα εκσκαφή έγινε μετά από επίμονή του
γιου του προς την ΔΕΑ.
Σε ακόμη μια περίπτωση, ανέφερε ο Ανδρέου, κάτοικος της Λύσης του
υπέδειξε το σημείο στη λίμνη του Αγίου Λουκά στο Βαρώσι όπου είχε θαφτεί
εκτελεσμένος ένας Τ/κ, αλλά δεν έχει εντοπίστηκε ακόμη λόγω αλλαγής της
ροής του αποχετευτικού. «Πολύς κόσμος που φοβάται έρχεται τώρα και μου
λέει εμένα που είναι το τάδε σημείο. Εγώ φοβούμουν το 2009, τώρα δεν
φοβούμαι, δεν με κόφτει τίποτε. Τους παροτρύνω όμως να πάνε οι ίδιοι».
Ο Κυριάκος Ανδρέου σημειώνει την ηθική ικανοποίηση που νιώθει κάποιος
όταν βλέπει την χαρμολύπη στα πρόσωπα των συγγενών που παραλαμβάνουν τα
οστά των αγαπημένων τους μετά από τόσα χρόνια. «Τούτη την στιγμή είμαι
δαμε με την ελπίδα ό,τι γράψετε να παροτρύνετε κόσμο να μιλήσετε. Έχει
πολλούς που ξέρουν. Ας μιλήσουν!».
Δύο
εθελοντές ερευνητές, ο Κυριάκος Ανδρέου από την Λύση και ο Μουσταφά
Γκιουρσέλ από την Λευκωσία, συναντήθηκαν πρώτη φορά και γνωρίστηκαν στο
πλαίσιο των συνεντεύξεών τους στο ΚΥΠΕ για το θέμα των αγνοουμένων. Εδώ
και χρόνια βοηθούν το έργο της ΔΕΑ με την συλλογή πληροφοριών για τον
εντοπισμό, ανεύρεση αγνοουμένων και πιθανών σημείων ταφής. ΚΥΠΕ/ΚΑΤΙΑ
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
Μουσταφά Γκιουρσέλ
Ο Μουσταφά Γκιουρσέλ, με καταγωγή από την Πάφο, μεγάλωσε με την
πολύτεκνη οικογένειά του στην συνοικία του Αγίου Λουκά στην Λευκωσία.
Νοίκιαζαν το σπίτι από τον ε/κ ιδιοκτήτη του, που έφυγε από την γειτονιά
λόγω των γεγονότων του 1957-58, μέχρι το 1974. Γεννημένος το 1960, ο
Γκιιουρσέλ ήταν 14 χρονών το ’74. Θυμάται τους βομβαρδισμούς, είδε τους
αλεξιπτωτιστές, είδε ε/κ αιχμαλώτους σε φορτηγά στην πλατεία Σεραγιού.
Στην οικογένειά του δεν υπάρχει κανείς αγνοούμενος.
Αξιωματικός στον στρατό, ο Μουσταφά Γκιουρσέλ κάνει την θητεία του
στην περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα μεταξύ 1983 – 1985. Έβαλε τους
στρατιώτες να μαζέψουν τα σκουπίδια και να καθαρίσουν ένα καμίνι στην
περιοχή, γιατί δεν του αρέσει – ακόμα και σήμερα – η μόλυνση του
περιβάλλοντος. Εκεί οι στρατιώτες ανακαλύπτουν ανθρώπινα οστά και
αχρησιμοποίητες σφαίρες. «Αφαιρέσαμε τις πέτρες και τις πετάξαμε και
αφαιρέσαμε τους σκελετούς και τους αφήσαμε στην άκρη. Δεν νιώσαμε
τίποτα, μόνο οι σφαίρες μας τράβηξαν την προσοχή, οι νεκροί ήταν
στρατιώτες».
Μετά από κάποιο διάστημα ένας φίλος του από τη μονάδα του είπε ότι ο
διοικητής τους διέταξε και μάζεψαν τα οστά αλλού, όπου και τα έθαψαν.
Του έδειξε το σημείο, «σε ένα λάκκο σε μέγεθος κιβωτίου και σε σχήμα
φέρετρου. Καλά έκανε και μου το έδειξε».
Ο Μουσταφά, δημοσιογράφος ο ίδιος στο επάγγελμα, παρακολουθούσε την
στήλη της Σεβγκιούλ Ουλουντάγ και συνειδητοποίησε το δράμα των συγγενών
και την αδικία. «Στέκουν μέσα σε πηγάδια και καμίνια, χωρίς τάφο». Την
προσωπική του εμπειρία της την είπε. «Είχα κάνει σκίτσο με το σημείο
εκεί. Έτσι, όταν βγήκε η άδεια για εκσκαφές σε στρατιωτική περιοχή, 30
χρόνια μετά, πήγα εκεί το 2015. Το καμίνι όμως είχε χαθεί γιατί στην
περιοχή είχε ξεσπάσει φωτιά και η φύση ήταν άγρια. Γύρισα από δω κι από
κει εκεί και τελικά το βρήκα. Μετά αρχίσαμε να ψάχνουμε το σημείο όπου
είχαν θαφτεί για δεύτερη φορά τα οστά. Ήξερα περίπου πού ήταν το μέρος
κι άρχισα να ψάχνω. Ήταν Άνοιξη. Παντού είχε χόρτα, αλλά σ’ εκείνο το
σημείο τα χόρτα ήταν πιο χαμηλά. Σημείωσαν το μέρος που τους έδειξα».
Ξαναπήγε εκεί για δεύτερη φορά, είπε, αλλά αυτή τη φορά δεν μπόρεσε
να το βρει, δεν βρήκε το σημείο όπου είχαν μετακινηθεί τα οστά, το
κιβώτιο σε σχήμα φέρετρου. «Απ το στρες λιποθύμησα. Δεν ήθελε να είναι
άδειο το σημείο που έδειξε. Τελικά, εντοπίστηκαν έξι άτομα στο δεύτερο
σημείο, (όπου είχαν μετακινηθεί), δύο στο καμίνι και πέντε έξω από το
συρματόπλεγμά (της στρατιωτικής περιοχής). Αυτά τα πέντε άτομα που
βρέθηκαν επίσης σε καμίνι δεν ήταν σε αυτό που εγώ είχα καταγράψει.
Βρέθηκαν κατά τύχη γιατί ήταν κοντά στις συντεταγμένες που είχα δώσει».
Ο Μουσταφά είπε ότι έχει υποδείξει κι άλλα σημεία ταφής. «Μπαίνεις σε
μια τέτοια ψυχολογία που θες να βρεις και να δείξεις. Ανεβαίνει η πίεσή
σου, το κεφάλι σου γυρνά, τα μάτια σου μαυρίζουν. Αλλά το κάνεις». Ένα
ακόμη άτομο βοήθησε ο ίδιος μετά από πληροφορίες που του έδωσε φίλος του
να εντοπισθεί στη Λάπηθο.
Μια μέρα, εξιστορεί, ήταν στη Σίντα σ΄ έναν μπαρμπέρη. Η γυναίκα του
τού είπε ότι είχε δει δύο φορτηγά γεμάτα με ομήρους (Ε/κ) να πηγαίνουν
(το 1974) και να επιστρέφουν άδεια. Κοντά στο χωριό ήταν δυο σπήλαια.
Πήγε ο ίδιος κι έψαξε. Ήταν λατομεία από την μυκηναϊκή περιοχή, είπε,
στο ένα από αυτά φαινόταν ότι έλειπε χώμα από την άκρη. Με την βοήθεια
ενός φίλου του, του οποίου ο πατέρας ήταν από τα πρώτα θύματα στη Σίντα
το 1958, εντόπισαν τελικά το σημείο ταφής.
«Μεταφέρω όλες τις πληροφορίες που μαθαίνω στην Σεβγκιούλ Ουλουντάγ
και στην ΔΕΑ. Έρχονται ερευνητές, λέω ότι ξέρω, σχεδιάζω ένα σκίτσο,
βρίσκω τις συντεταγμένες από το δορυφόρο, πηγαίνω στο χωράφι και τις
δείχνω. Αυτό που λέω είναι ότι υπάρχουν μέρη που δεν έχουν ακόμη
ανασκαφεί».
Στα Κνώδαρα, συνέχισε, υπάρχει ένας Άγγλος αγνοούμενος που πουλούσε
τσιγάρα κι αγνοείται από το 1974. Στα Κνώδαρα έμενε η μητέρα του και
είχε συλλέξει πληροφορίες, τις μετέφερε, έγραψε άρθρο στην εφημερίδα
Κίπρις, αλλά τίποτε, ακόμη δεν έχουν γίνει εκεί εκσκαφές για τον
εντοπισμό του.
«Δεν καταγράφουμε επιτυχία στο θέμα των αγνοουμένων. Η ΔΕΑ
δημιουργήθηκε το 1981. Πέρασαν 42 χρόνια. Οι εκσκαφές άρχισαν το 2006
και μέχρι σήμερα μόνο τους μισούς βρήκαμε. Οι δυο πλευρές, οι εγγυήτριες
χώρες και τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες
σε αυτό το θέμα. Αυτή είναι μια τεράστια αποτυχία. Αλλά οι Κύπριοι
είναι αυτοί που πρέπει να κάνουν τη μεγαλύτερη προσπάθεια. Αυτοί οι
άνθρωποι είναι οι απώλειές μας. Δεν πρέπει να περιμένουμε τίποτα από
τους εγγυητές, τον ΟΗΕ. Εμείς πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τους
χαμένους μας ανθρώπους. Αυτοί οι άνθρωποι είναι δικοί μας άνθρωποι. Αλλά
δυστυχώς κρατάμε ένα τέτοιο ανθρωπιστικό θέμα και στην πολιτική. Αυτό
είναι ένα ανθρωπιστικό ζήτημα. Ο καθένας περιμένει τον αγνοούμενό του».
Η «θεία Παναγιώτα»
Ο Μουσταφά πάει και στις κηδείες αγνοουμένων που εντοπίζονται. Μιλά
με γεμάτα μάτια για την «θεία Παναγιώτα» (Σολωμή Πασιά). Μια γυναίκα
πλούσια που είχε ανθρώπους να της δουλεύουν και οι Τ/κ επέλεγαν να
εργάζονται γι’ αυτή και όχι για ένα Τ/κ με κτήματα και επιχειρήσεις στην
περιοχή, γιατί ήταν καλύτερή εργοδότρια και «τους τάϊζε κιόλας».
Περίμενε τον άντρα και τον γιο της να επιστρέψουν και δεν επέστρεψαν
ποτέ. Είχαν προηγηθεί τα γεγονότα στην Μαράθα, Σανταλάρη, Αλόα,
σημειώνει με νόημα ο Μουσταφά. Γνώρισε την «θεία Παναγιώτα» μέσω της
Ουλουντάγ. Του είπε ότι της άρεσέ πολύ το λουλούδι «φούλι», αλλά δεν το
έβρισκε. Ο Μουσταφά το βρήκε και της το πήρε σπίτι της στη Λεμεσό να το
φυτέψει.
«Στο πρόσωπο της θείας Παναγιώτας είναι αποτυπωμένο όλο το δράμα των
συγγενών των αγνοουμένων. Αυτή η γυναίκα δεν χαμογέλασε ποτέ ξανά. Τα
εγγόνια της προσπάθησαν να την κάνουν να χαμογελάσει, αλλά έχασε το
χαμόγελό της». Στη κηδεία της «θείας Παναγιώτας» ο Μουσταφά πήγε και
στην εκκλησία και στην ταφή. Στο πρόσωπό της ήταν αποτυπωμένο το δράμα, η
θλίψη, ο πόνος, η αδικία, είπε. «Η κόρη της η Χριστίνα είναι αδερφή
μου. Έψαχνε τον πατέρα της, τον αδερφό της κι άλλους αγνοούμενους και
συμβάλλει στην συμφιλίωση των δύο κοινοτήτων. Δήλωσε ότι αυτοί που
έσφαξαν μαζικά Τ/κ ευθύνονται και για τη δολοφονία του πατέρα και του
αδελφού της. Κι αυτή είναι η αλήθεια».
«Το λαμπρό τζιει που πέφτει κρούζει» είπε υπογραμμίζοντας πως και
στην τ/κ κοινότητα υπάρχουν πρόσωπα όπως της «θείας Παναγιώτας».
Ο αγνοούμενος κουνιάδος του Ντερβίς Ερογλου
Ο Μουσταφά Γκιουρσέλ εξιστορεί και την περίπτωση του αδερφού της
συζύγου του Ντερβίς Έρογλου, Μεράλ. Ο μεγάλος αδερφός της αγνοούνταν το
1974 και λίγες μέρες μετά τους είπαν ότι θα γινόταν ανταλλαγή
αιχμαλώτων. Η μητέρα της Μεράλ πήρε δυο αρνιά, τα έβαλε στις δύο
εξωτερικές εισόδους της αυλής του σπιτιού της και θα έκοβε όποιο ήταν
στην πόρτα που θα έμπαινε ο γιος της για να το φάνε, να γιορτάσουν. Και
περίμενε. Ο γιος της όμως δεν ήρθε ποτέ. «Σκεφτείτε αυτή την μάνα». Τα
οστά του αδερφού της Μεράλ Έρογλου εντοπίστηκαν κι αυτή έκλαψε πολύ πάνω
από ένα μικρό κουτί στην κηδεία. «Όσοι ξέρουν αλλά δεν μιλούν θα πρέπει
να το λάβουν υπόψη. Αυτό είναι ανθρωπιστικό θέμα. Η ΔΕΑ δεν ψάχνει
κάποιον να τιμωρήσει, ψάχνει μόνο τους αγνοούμενους».
Μετακίνηση τάφου
Πεθαίνουν αυτοί που ξέρουν, πεθαίνουν κι αυτοί που περιμένουν, η φύση
αλλάζει, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που γνωρίζουν που είναι κάποιοι
θαμμένοι και πηγαίνουν και μετακινούν τα οστά, ανέφερε ο Μουσταφά
Γκιουρσέλ. Γνωρίζει μια τέτοια περίπτωση, το έχει μεταφέρει στην ΔΕΑ κι
υπέδειξε και στο ΚΥΠΕ αυτό το σημείο μετά τον Άγιο Ιλαρίωνα, στον
Πενταδάχτυλο. «Σ΄ένα καμίνι υπάρχουν 27 άτομα. Πριν την ΔΕΑ κάποιος
πήγε, έσκαψε, τα μάζεψέ (τα οστά). Η Επιτροπή έσκαψε μετά, βρήκε
υπολείμματα δακτύλων, επιγονατίδες και τα έδωσε στους ανθρώπους: ‘πάρε
τον γιο σου’, ‘εδώ είναι ο άντρας σου’. Τα υπόλοιπα τα απομάκρυναν από
εκεί και τα μετέφεραν σε άλλο μέρος. Υποθέτω σε ποιο μέρος, το υπέδειξα
στην ΔΕΑ».
Η πιο έντονη επιθυμία του Μουσταφά Γκιουρσέλ είναι να μην σταματήσει
το έργο της η ΔΕΑ. «Ως Κύπριοι θα έπρεπε να ντρεπόμαστε, που κάναμε αυτό
το κακό ο ένας στον άλλο και κάποιοι συνεχίζουν να το κάνουν, μη
μιλώντας. Θα πεθάνουμε και πολλές γενιές μετά από εμάς θα αναζητούν τους
αγνοούμενούυς τους. Έχει αναπτυχθεί η τεχνολογία.. Στα μέρη που
γίνονται πόλεμοι, οι απώλειες εντοπίζονται στα πηγάδια, στα καμίνια, στα
ρέματα. Να μην τα παρατήσουν».
Θα ψάχνω για τους αγνοουμένους μέχρι να πεθάνω, δήλωσε ο Μουσταφά. «Η
Κύπρος είναι η πατρίδα μας, εμάς των Κυπρίων. Είναι το σπίτι μας. Ας
ρίξουμε μια ματιά τώρα στην Κύπρο, αν είμαστε ικανοποιημένοι με την
κατάσταση, ας συνεχίσουμε με αυτή τη νοοτροπία. Αν όμως δεν είμαστε
ικανοποιημένοι, ας κάνουμε κάτι».
Ο Μουσταφά Γκιουρσέλ παροτρύνει να σκεφτούμε το μέλλον, παροτρύνει
όσους ξέρουν να μιλήσουν, να δώσουν πληροφορίες και τα ΜΜΕ να μην
αφήσουν το θέμα των αγνοουμένων, να το κρατούν στην επικαιρότητα.
Καθώς η προσπάθεια να βρεις μια σπιθαμή παραλίας για να αφήσεις έστω
τα πράγματα σου μέχρι να κάνεις μια βουτιά γίνεται άθλος, ενώ ακόμα και
μέσα στη θάλασσα σε διάφορα μέρη χρειάζεται «τροχονόμος» ώστε να μην
συγκρούονται οι λουόμενοι, το θέμα δεν μπορεί να μην μας αφορά:
Ευρωπαϊκές πόλεις η μια μετά την άλλη θέτουν όρια στους αριθμούς
τουριστών που μπορούν να δεχτούν και εισάγουν κανόνες συμπεριφοράς.
Γραφικές πόλεις όπως η Κορνουάλη, το Ντουμπρόβνικ, η Βαρκελώνη, η
Βενετία, η Φλωρεντία, το Άμστερνταμ, έχουν πέσει θύμα της ίδιας της
γοητείας τους. Το Ντουμπρόβνικ, μετά τα γυρίσματα του Game of thrones
εκεί, δέχεται εκατομμύρια τουρίστες με τους 40.000 κατοίκους να
ασφυκτιούν. Το ίδιο κι η Βενετία με 50.000 κατοίκους και 20 εκατομμύρια
επισκέπτες να συνωστίζονται οι πλείστοι στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Η
Βαρκελώνη με 1.5 εκατ. ντόπιους δέχεται 30 εκατ. επισκέπτες το χρόνο….
Οι ίδιοι οι κάτοικοι οργανώνονται πλέον απαιτώντας, αν μη τι άλλο, το
ζωτικό τους χώρο. Κι οι Αρχές δεν μπορούν να τους αγνοήσουν. Το
Άμστερνταμ έχει ήδη κλείσει τα coffee shops με την κάνναβη σαν
αντικίνητρο προσέλκυσης τουριστών και ειδικά μιας συγκεκριμένης
κατηγορίας. Παράλληλα, έχει αποφασίσει το κλείσιμο της συνοικίας των
κόκκινων φαναριών και πλέον απαγορεύει και την έλευση κρουαζιερόπλοιων.
Όχι μόνο σε μια προσπάθεια να περιοριστεί ο αριθμός των τουριστών αλλά
και η ρύπανση.
«Αν η επιθυμία να δούμε τον κόσμο να συμβάλλει στην καταστροφή του,
μήπως να μείνουμε σπίτι;» αναρωτιέται άρθρο των NYTimes. «Ή μήπως να
σπεύσουμε να τον δούμε πριν είναι αργά;»
Τη δεκαετία του ’60 οι τουρίστες δεν ήταν παρά κάποιες δεκάδες
εκατομμύρια, ενώ σήμερα είναι δισεκατομμύρια. Κι οι περιορισμοί που
επιβλήθηκαν με την πανδημία του κορωνοϊού προκάλεσαν ένα νέο μπουμ.
Ταυτόχρονα όμως, η ηρεμία που έζησαν εκείνη την περίοδο οι κάτοικοι σε
όλες αυτές τις κατεξοχήν τουριστικές πόλεις, τους κάνει να μην αντέχουν
πλέον την τόσο πολυκοσμία και βαβούρα.
Στην Κύπρο, ενώ τα παραδείγματα άλλων χωρών θα έπρεπε να λειτουργούν
παραδειγματικά, συνεχίζουμε ακάθεκτοι με στόχο να αυξήσουμε τους
αριθμούς. Φυσικά δεν μιλάμε για τέτοιους αριθμούς, αλλά, ενώ η Βενετία,
το Άμστερνταμ, η Κορνουάλη και όλες αυτές οι ιστορικές πόλεις δέχονται
τα εκατομμύρια των επισκεπτών σε υποδομές που ήδη υπήρχαν, εμείς
δημιουργούμε διαρκώς νέες υποδομές εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος.
Και κάποια στιγμή ενδεχομένως να διαπιστώσουμε και εμείς πως δεν υπάρχει
χώρος για μας. Ήδη το νοιώθουμε όταν πρέπει να κάνεις κράτηση για
κρεβατάκι στην παραλία.
Στην ιστορία μας
υπάρχουν πράγματα για τα οποία θα έπρεπε ντρεπόμαστε πολύ. Επαίσχυντα.
Για παράδειγμα, είναι νομίζω η μεγαλύτερη ντροπή για όλους μας το
γεγονός ότι κάποτε οι Τουρκοκύπριοι πουλούσαν τις κόρες τους στους
Άραβες. Υπήρχε πείνα, λέει. Υπήρχε φτώχεια. Δεν κάνει διαφορά. Απολύτως
τίποτα δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για αυτό το ντροπιαστικό
παζάρεμα.
Ιδού ακόμα ένα παράδειγμα. Δύο χιλιάδες Τουρκοκύπριοι γράφτηκαν
κομάντο στον αγγλικό στρατό. Οι Άγγλοι τους χρειάζονταν για να τα
βγάλουν πέρα με τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Τι θλιβερή εικόνα. Από τη μια
κάποιοι που βγήκαν στο βουνό για να απελευθερώσουν την πατρίδα τους από
τον αποικιοκράτη, και από την άλλη κάποιοι που τάχθηκαν ενάντια στους
αγωνιστές για την πατρίδα τους συνεργαζόμενοι με τον αποικιοκράτη. Πήρε
και αυτό προ πολλού τη θέση του ανάμεσα στις σελίδες ντροπής της
ιστορίας μας. Υπάρχουν βεβαίως πολλά σαν αυτά που θα μας έκαναν να
ντρεπόμαστε. Όμως, ας το συντομεύσω προς το παρόν και ας έρθω σε αυτό
που θέλω ουσιαστικά να γράψω. Που νομίζω ότι η ντροπή γι’ αυτό υπερέχει
την ντροπή όσων ανέφερα πιο πάνω.
Γιατί υπερέχει; Επειδή βλέπω ότι τιμάται στη χώρα μου ένας
φασίστας πραξικοπηματίας οπαδός που έκανε μεγάλο κακό στον λαό του.
Σκότωσαν τους γιους σας, τους βασάνισαν, και εσύ τους τιμάς τώρα, έτσι
δεν είναι Ελληνοκύπριε αδελφέ; Καταλαβαίνω, τους συγχωρέσατε. Δεν ήταν
αρκετό. Τους τιμάτε τώρα και από πάνω. Σίγουρα δεν αντιλαμβάνεστε ότι
περάσατε στην ιστορία ως μια κοινότητα που τιμά τους δολοφόνους της. Αν
δεν σε εμπιστεύομαι, ουσιαστικά γι’ αυτό δεν σε εμπιστεύομαι. Νιώθω πολύ
προσβεβλημένος ως Κύπριος. Ένα ον διπλοπρόσωπο χωρίς τιμή. Οι
οικογένειες των οποίων οι γιοι σκοτώθηκαν εκ μέρους αυτών των δολοφόνων;
Δεν ξέρω πώς αντέχουν αυτή την εικόνα. Άραγε, πόσες χώρες υπάρχουν στον
κόσμο που μεταχειρίζονται ως ήρωες τους φασίστες πραξικοπηματίες
δολοφόνους;
Είμαι περίεργος. Αν δεν υπήρχε η επέμβαση του τουρκικού
στρατού, πόσους ακόμα θα σκότωναν αυτοί οι φασίστες πραξικοπηματίες;
Όμως, αυτό για το οποίο είμαι πιο περίεργος είναι το εξής: Ας πούμε δεν
ήρθε καθόλου η Τουρκία. Ο ανατραπέντας Μακάριος δεν μπόρεσε να
επιστρέψει ποτέ ξανά στην πατρίδα. Και πέρασαν χρόνια στο νησί κάτω από
τη διοίκηση της χούντας. Όταν μια μέρα ανατρεπόταν η χούντα και στη θέση
της ιδρυόταν μια δημοκρατική τάξη πραγμάτων, πάλι θα τους τιμούσατε
όπως κάνετε τώρα; Πείτε αλήθεια. Αν δεν υπήρχε η 20ή Ιουλίου, δεν θα σας περνούσε καθόλου από το μυαλό να τιμήσετε τους πραξικοπηματίες, έτσι δεν είναι;
Δεν μπορείτε να κρύβεστε πίσω από τη δικαιολογία της ενότητας
και να το κάνετε αυτό. Δεν μπορείτε να λέτε δεν είναι κάτι νέο αυτό.
Δηλαδή, έκαναν και οι προηγούμενοι το ίδιο πράγμα, τίμησαν και τα θύματα
και τους δήμιους και εσείς δεν είδατε κανένα απολύτως πρόβλημα να
κάνετε το ίδιο, έτσι; Δεν καταλαβαίνω τι κερδίζετε με το να
επαναλαμβάνετε εν γνώσει σας ένα λάθος που έγινε. Και η Ρωσία είχε
συγχωρέσει τους πραξικοπηματίες του 1991, όμως ποτέ δεν τους τίμησε.
Επιπλέον, οι πραξικοπηματίες στη Μόσχα δεν σκότωσαν κανέναν και δεν
έκαναν βασανιστήρια σε κανέναν.
Και ας έρθουμε ξανά σε ένα ζήτημα για το οποίο θα πρέπει να
ντρεπόμαστε. Από καιρού εις καιρόν επανεμφανίζονται τα όνειρα τούτης της
καημένης Κύπρου να εισέλθει στο ΝΑΤΟ. Σίγουρα εκπλήττονται γι’ αυτό οι
επιτελείς του ΝΑΤΟ. Από τη μια μας έκαναν τόσο κακό και από την άλλη
ανυπομονείτε για να ριχτείτε στην αγκαλιά τους. Ε, μα τον Θεό αυτό είναι
χειρότερο και από το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Όχι μόνο ερωτευμένοι με
τον δήμιό σας, τρελά ερωτευμένοι. Ήρθε. Έχυσε αίμα. Διαμέλισε την
πατρίδα μας. Και τώρα τον ικετεύουμε λέγοντας «φίλησέ με». Άρα, δεν
έκαναν καθόλου λάθος οι Άγγλοι κομισάριοι που είπαν για τους Κύπριους
ότι «έχουν πνεύμα δούλου».
Μην θεωρείτε πως φταίνε μόνο οι κυβερνήσεις που έκαναν αυτές
τις υποθέσεις. Είστε και εσείς συνένοχοι αυτών των κυβερνήσεων. Εσείς
τις εκλέγετε. Και ύστερα σας τα ταΐζουν με το κουτάλι. Και εσείς
σαστίζετε, έτσι δεν είναι; Θα σαστίσετε πολύ ακόμα. Δεν κάνατε τα
αγάλματα των πραξικοπηματιών; Αν το μέγεθός τους ξεπεράσει το μέγεθος
του Μακαρίου που βρίσκεται στον Κύκκο, δεν θα εκπλαγώ καθόλου.
Υπάρχει κανείς που πιστεύει ακόμα πως η κλιματική αλλαγή είναι απλά
επιστημονική θεωρία; Στον τόπο μας είμαστε συνηθισμένοι στους καύσωνες
του καλοκαιριού. Για αυτό εύκολα μπορούμε να πούμε: «θα περάσει».
Όταν όμως καίγονται δάση ακόμα και στην Ελβετία, δεν μπορεί να είναι
απλά ένας συνηθισμένος καύσωνας του καλοκαιριού. Τεράστιες εκτάσεις σε
όλο τον πλανήτη καίγονται, φυσικά τοπία καταστρέφονται, οικοσυστήματα
καταρρέουν, περιουσίες χάνονται, γεωργικές εκτάσεις ερημοποιούνται,
άνθρωποι πεθαίνουν…
Σε περιοχές της Μεσογείου (Σικελία, Σαρδηνία) η θερμοκρασία έφτασε
στους 48 βαθμούς αλλά και στη βόρειο Ευρώπη έχει αγγίξει τον πρωτοφανή
-για την περιοχή και τα ιστορικά δεδομένα- αριθμό των 38-40 βαθμών. Το
ίδιο και στις ΗΠΑ, στην Κίνα και στην Αφρική. Μαζί με την θερμοκρασία
εδάφους αυξάνεται και η θερμοκρασία του νερού σε θάλασσες και ωκεανούς
απειλώντας τη θαλάσσια ζωή. Κι ακολουθούν έντονες βροχοπτώσεις και
πλημμύρες.
Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός έχει σημάνει συναγερμό
χαρακτηρίζοντας τη ζέστη ένα από τα φονικότερα μετεωρολογικά φαινόμενα.
Τα σκήπτρα δε κρατάει η Ευρώπη, όπου η αύξηση της θερμοκρασίας είναι
κατά 2,3°C ενώ στον υπόλοιπο πλανήτη 1,5ο. Πέρυσι, μόνο στην
Ευρώπη πέθαναν περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι λόγω της ακραίας ζέστης.
Η οικονομική ζημιά δε, τις τελευταίες δεκαετίες, ανέρχεται σε
τρισεκατομμύρια. Μόνο στην Ευρώπη οι καύσωνες, οι πλημμύρες και οι
καταιγίδες εκτιμάται ότι προκάλεσαν οικονομικές απώλειες 145
δισεκατομμυρίων ευρώ την τελευταία δεκαετία.
Ο κόσμος θερμαίνεται λόγω της συγκέντρωσης αερίων του θερμοκηπίου που
προκαλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως το διοξείδιο του
άνθρακα και το μεθάνιο. Κι όσο η θερμοκρασία αυξάνεται, πληθαίνουν οι
πυρκαγιές εκπέμποντας διοξείδιο, προκαλώντας φαύλο κύκλο.
Οι επιστήμονες διαμηνύουν ότι, ενώ το παράθυρο δράσης κλείνει,
υπάρχει ακόμη χρόνος για να μειωθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, αν
απομακρυνθούμε από την καύση πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου και
στραφούμε άμεσα προς την καθαρή ενέργεια.
Εντούτοις τους ακούει κανείς; Κι επανερχόμαστε στο ερώτημα: «Υπάρχει
κανείς που πιστεύει ακόμα πως η κλιματική αλλαγή είναι απλά επιστημονική
θεωρία;» Δυστυχώς πολλοί. Ενώ μιλάμε για πράσινη μετάβαση και ενώ θα
έπρεπε μέχρι σήμερα όλα τουλάχιστον τα δημόσια κτήρια να καλύπτουν τις
ενεργειακές τους ανάγκες με φιλικούς στο περιβάλλον τρόπους, παραμένουμε
στα λόγια. Τα λιγοστά πάρκα που υπάρχουν τσιμεντώνονται από δημοτικές
Aρχές και Εκκλησία αγνοώντας τις αντιδράσεις πολιτών. Οι γεωργοί
κατέρχονται σε διαμαρτυρία ζητώντας να συνεχίζουν να χρησιμοποιούν
επικίνδυνα χημικά και οι κομματικές συντεχνίες τους στηρίζουν αντί να
τους εξηγήσουν πως υπάρχουν και βιώσιμοι τρόποι καλλιέργειας. Όταν δε
στην Ευρωβουλή συζητούν για αποκατάσταση φυσικών οικοσυστημάτων και
διατήρηση της βιοποικιλότητας, η Ευρωβουλευτίνα του ΔΗΣΥ ψηφίζει
εναντίον. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί που πιστεύουν πως καύσωνας είναι, θα
περάσει.
Οι πρόσφατες κρίσεις, από την πανδημία του νέου κορονοϊού ως την απογείωση του κόστους ζωής,
είχαν αποτέλεσμα 165 εκατομμύρια άνθρωποι να βυθιστούν στη φτώχεια από
το 2020, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος απευθύνει
έκκληση να αποφασιστεί «παύση» στην αποπληρωμή των κρατικών χρεών των
αναπτυσσόμενων χωρών για να αντιστραφεί η τάση.
Εξαιτίας του σωρευτικού αντίκτυπου των οικονομικών σοκ, 75 εκατομμύρια άνθρωποι διολίσθησαν στην ακραία φτώχεια (εισόδημα κάτω από 2,15 δολάρια την ημέρα) μεταξύ του 2020 και του 2023,
ενώ άλλοι 90 εκατ. άνθρωποι πλέον βρίσκονται κάτω από το όριο της
φτώχειας, δηλαδή έχουν εισόδημα που δεν ξεπερνά τα 3,65 δολάρια την
ημέρα, κατά τους υπολογισμούς του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων
Εθνών (PNUD, UNDP στα αγγλικά).
«Οι χώρες που μπόρεσαν να επενδύσουν σε μέτρα προστασίας τα τρία
τελευταία χρόνια εμπόδισαν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να περιπέσει στη
φτώχεια», σχολίασε ο επικεφαλής του PNUD, ο Άχιμ Στάινερ, στην
ανακοίνωση Τύπου που δημοσιοποίησαν οι υπηρεσίες του.
Όμως «στις υπερχρεωμένες χώρες, υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του υψηλού
επιπέδου του χρέους, των ανεπαρκών κοινωνικών δαπανών και της αύξησης
των ποσοστών της φτώχειας που πλέον προκαλούν συναγερμό», επέμεινε.
Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών εισηγείται έτσι να υπάρξει «παύση» της αποπληρωμής των κρατικών χρεών στις χώρες που είναι υποχρεωμένες να επιλέξουν μεταξύ του να εξυπηρετούν τα χρέη τους ή να βοηθήσουν τους πληθυσμούς τους.
Σύμφωνα με άλλη έκθεση του ΟΗΕ που δίνεται στη δημοσιότητα σήμερα, κάπου
3,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, σχεδόν η μισή ανθρωπότητα, ζουν σε χώρες
που δαπανούν περισσότερα για την κάλυψη τόκων του χρέους τους παρά για
την παιδεία ή την υγεία.
Και οι αναπτυσσόμενες χώρες, παρότι το επίπεδο χρέους είναι
χαμηλότερο (αλλά αυξάνεται ταχύτερα) πληρώνουν περισσότερους τόκους
εξαιτίας ιδίως της αύξησης των επιτοκίων.
Σε αυτές τις συνθήκες, το PNUD καλεί να υπάρξει «παύση» της
αποπληρωμής τοκοχρεολυσίων ώστε να χρηματοδοτηθούν κοινωνικά μέτρα
προορισμένα να αμβλύνουν τις συνέπειες των οικονομικών σοκ. Εκτιμά πως
«η λύση δεν είναι εκτός εμβέλειας» για το διεθνές σύστημα.
Κατά τους υπολογισμούς της έκθεσης, για να βγουν αυτοί οι 165 εκατ. νεόπτωχοι από τη φτώχεια το κόστος θα ήταν περίπου 14 δισεκατομμύρια δολάρια
– με άλλα λόγια, το 0,009% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2022, ή κάτι λιγότερο
από το 4% του ποσού που δαπανούν για να εξυπηρετούν τα χρέη τους οι
αναπτυσσόμενες χώρες.
Αν προστεθούν οι απώλειες εσόδων των ανθρώπων που βρίσκονταν ήδη κάτω
από το όριο της φτώχειας πριν από τα πρόσφατα σοκ, το κόστος των
δαπανών ελάφρυνσης θα έφθανε τα 107 δισεκατομμύρια (0,065% του
παγκόσμιου ΑΕΠ, περίπου το ένα τέταρτο του ποσού που δαπανάται για την
εξυπηρέτηση χρεών).
«Η απραξία όσον αφορά την αναδιάρθρωση των κρατικών χρεών των
αναπτυσσόμενων χωρών έχει ανθρώπινο κόστος», επέμεινε ο Άχιμ Στάινερ.
«Χρειαζόμαστε νέους μηχανισμούς για να προλαβαίνουμε και να απορροφούμε
τα σοκ και για να λειτουργεί η οικονομική αρχιτεκτονική για τους πιο
ευάλωτους».
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, ο Αντόνιο Γκουτέρες, που δεν σταματά να
ζητεί μεταρρύθμιση των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών, κατήγγειλε
ξανά αυτή την εβδομάδα το «απαρχαιωμένο» σύστημα το οποίο «αντανακλά τις
αποικιακές δυναμικές της εποχής που δημιουργήθηκε».
Η θερμοκρασία στην πόλη ανεβοκατεβαίνει ανάλογα με τη δόμηση,
τις περιοχές πρασίνου και δέντρων, την ποιότητα των κατοικιών. Όπου
υπάρχουν περισσότεροι ελεύθεροι χώροι, πάρκα και ψηλά δέντρα, οι
θερμοκρασίες είναι μικρότερες και οι συνέπειες του καύσωνα πιο
υποφερτές. Μόνο που αυτές οι περιοχές σπανίζουν στις γειτονιές που ζει η
εργατική τάξη, τα πιο φτωχά λαϊκά στρώματα, οι μετανάστες.
Αθήνα: χορεύοντας στο ταψί
Η εξιστόρησή μας ξεκινά περί το 2016, στην πόλη Ρίτσμοντ της
Βιρτζίνια των Η.Π.Α., όπου γίνεται μια μαζική ψηφιοποίηση πολεοδομικών
χαρτών της δεκαετίας του 1930. Οι οποίοι ιστορικοί χάρτες απαντούσαν σε
ένα μόνιμο ερώτημα των υγειονομικών: πώς γίνεται τις περιόδους καύσωνα
οι κλήσεις για προβλήματα υγείας σχετιζόμενα με την υψηλή θερμοκρασία να
προέρχονται κυρίως από συγκεκριμένες γειτονιές;
Η μελέτη του 2021 που κάνει τη σύνδεση μεταξύ τους [α] αποτελεί μόνο
μία από σωρεία μελετών που εξετάζουν τη σχέση μεταξύ περιοχών του
αστικού ιστού υπό καύσωνα και την ιστορική πρακτική του «redlining» στις
Η.Π.Α. Το redlining αναφέρεται σε μια ομοσπονδιακή πολιτική της
δεκαετίας του ‘30 η οποία στόχευε στον αποκλεισμό των μη λευκών από την
αγορά ακινήτων και στην παγίωση της γκετοποίησης. Ο μηχανισμός ήταν ο
χαρακτηρισμός γειτονιών με έστω και λίγους μη λευκούς κατοίκους ως
«κόκκινο επίπεδο επενδυτικού κινδύνου» από τις τράπεζες. Αποτέλεσμα ήταν
το μπλοκάρισμα της παροχής χαμηλότοκων στεγαστικών δανείων και
εγγυήσεων. Ως εκ τούτου δημιουργήθηκαν και παγιώθηκαν πλούσιες «λευκές
γειτονιές» ιδιοκατοίκησης και κληρονομούμενου πλούτου και γειτονιών
φτώχειας, ενοικίασης και μηδενικών κοινωνικών παροχών για τους
«ανεπιθύμητους».
Η ταυτότητα μιας περιοχής παγιώνεται στον χρόνο από μια σειρά
οικονομικών και κοινωνικών δυνάμεων. Ένα προάστιο πλούσιας
ιδιοκατοίκησης έχει την οικονομική ισχύ να επιβάλει αραιή δόμηση, με
αποστάσεις μεταξύ των οικιών, αλλά και την πολιτική ισχύ να εξασφαλίζει
δημόσιους χώρους πρασίνου και πλατιούς δρόμους δημοσία δαπάνη, στον
αντίποδα μιας γειτονιάς χαμηλών εισοδημάτων. Σε επίπεδο δημόσιων
υποδομών και σε σχέση με την ανάλυσή μας, οι χώροι πρασίνου παίζουν
σημαντικό ρόλο στη μείωση της θερμοκρασίας, με τη μεγαλύτερη επίδρασή
τους να λαμβάνει χώρα όταν η δενδροκάλυψη φτάνει στην τάξη του 40% της
επιφάνειας [β]. Στον αντίποδα, οι «μη διαπερατές επιφάνειες» όπως
τσιμέντο, άσφαλτος, πλακάκι, πέρα από το ότι δε βοηθούν στη μείωση της
θερμοκρασίας, δρουν και ως αποθήκες θερμότητας, την οποία επανεκπέμπουν
κατά τις νυχτερινές ώρες, αυξάνοντας την ελάχιστη θερμοκρασία και
εξασφαλίζοντας μια σταθερή, συνεχή εαρινή υπερθέρμανση της πόλης. Στο
παράδειγμα του Ρίτσμοντ που αναφέραμε, στις πλούσιες γειτονιές έβρισκε
κανείς 50% έως 79% δενδροκάλυψη και 3% έως 20% μη διαπερατές επιφάνειες,
ενώ η αντίστροφη εικόνα φτωχών γειτονιών είχε δενδροκάλυψη 3% έως 25%
και μη διαπερατές επιφάνειες 20% έως και 85% (!) [α]. Ο διαχωρισμός
αυτός πήγαινε χέρι με χέρι και με τη θερμοκρασιακή διαφορά. Στα καθ’
ημάς, δεδομένων των σχεδίων αναπλάσεων του Δήμου Αθήνας που κινούνται
σχεδόν αποκλειστικά γύρω από την αντικατάσταση δένδρων από χαμηλούς
θάμνους και χλοοτάπητα, η κατάσταση αυτή τείνει να επιδεινωθεί ακόμα
περισσότερο κι από αυτό.
Περνώντας πιο κοντά στην ιδιωτική σφαίρα, όσον αφορά τις ίδιες τις
κατοικίες έχουμε δύο συγκεκριμένα φαινόμενα που εντείνουν αυτόν τον
ταξικό θερμοκρασιακό διαχωρισμό. Πρώτον, η εμφανής ανάγκη του
κατασκευαστικού κεφαλαίου να αξιοποιήσει και το τελευταίο διαθέσιμο
τετραγωνικό μέτρο με πολυκατοικίες και στενούς δρόμους και πεζοδρόμια
βρίσκει την έκφρασή της συγκεκριμένα στις φτωχότερες γειτονιές με υψηλά
ποσοστά ενοικίασης. Πέρα από τη μείωση των ελεύθερων χώρων, η
συγκέντρωση της οικογενειακής ζωής σε όσο το δυνατόν λιγότερα
τετραγωνικά κάνει τα διαμερίσματα όλο και πιο ζεστά, καθώς οι πηγές
θερμότητας είναι πιο πυκνές και η ψύξη μέσω των τοίχων όλο και πιο
αδύνατη. Η ψύξη των κατοικιών μάλιστα με ατομικούς όρους (κλιματιστικά
με εξωτερικές μονάδες) καταλήγει να αυξάνει ακόμα περισσότερο τη
θερμοκρασία της πόλης, καθώς είναι μια βαθιά μη αποδοτική μέθοδος η
οποία όμως δημιουργεί μια μεγάλη αγορά ηλεκτρικών συσκευών και
κατανάλωσης ρεύματος. Έρευνα του 2012 υπολόγιζε πως σε μια πόλη σαν το
Παρίσι, με σημερινούς όρους δόμησης έχουν προσθέσει από μόνα τους ~2 °C
στη μέση θερμοκρασία της ημέρας και ~3 °C στη μέση θερμοκρασία της
νύχτας [γ].\
Εικόνα
1: Θερμικός χάρτης Αττικής με σημειωμένες τις πιο θερμές περιοχές. (1)
Μέγαρα, (2) Ελευσίνα-Ασπρόπυργος, (3) Μεσόγεια, (4) Κυρίως Αθήνα. Πηγή,
[ιβ]
Θερμοκρασίες Σπιρτόκουτου
Η εφαρμογή τέτοιων δεδομένων και μοντέλων στην ελληνική
πραγματικότητα (και ειδικότερα για την αθηναϊκή, για την οποία έχουμε τα
περισσότερα δεδομένα) είναι άμεση. Ξεκινώντας από την ιδιωτική σφαίρα,
το χαμηλό βιοτικό επίπεδο μεταφράζεται σε διαμερίσματα μικρού μεγέθους,
παλαιών υλικών και χωρίς μονώσεις ή επαρκή κλιματισμό. Βάσει μετρήσεων
που έγιναν σε φτωχικές κατοικίες της Αθήνας το καλοκαίρι του 2007 [δ],
το 50% των ανώτατων θερμοκρασιών εντός φτωχών κατοικιών ξεπερνούσε τους
34 °C. Μάλιστα, κατά το 85% της διάρκειας του καύσωνα, οι ένοικοι
εκτίθεντο σε θερμοκρασίες άνω των 30 °C, χωρίς η μέση θερμοκρασία να
πέφτει κάτω από τους 28 °C, υποδεικνύοντας σπίτια σαφώς ακατάλληλα για
διαβίωση και επικίνδυνα για την υγεία. Αξίζει να σημειωθεί πως τα
αποτελέσματα της έρευνας φαίνεται να υποδεικνύουν πως οι κατοικίες
μπορούσαν να προστατεύσουν τους ενοίκους μόνο βραχυπρόθεσμα από τις
υψηλότερες θερμοκρασίες (> 32 °C) του καύσωνα. Αντιθέτως, η διάρκεια
της έκθεσης των ανθρωπίνων σωμάτων στις ήδη υψηλές θερμοκρασίες των
30-31 °C, ήταν η ίδια εντός και εκτός σπιτιού.
Εικόνα
2: Θερμοκρασιακός χάρτης εδάφους σε της Αττικής σε °C λίγο μετά την
ανατολή του ηλίου και πριν ζεσταθεί πολύ το έδαφος (αριστερά) και κατά
τις νυχτερινές ώρες όπου ο αστικός ιστός ακτινοβολεί τη θερμότητα της
ημέρας (δεξιά). Με μπλε χρώμα οι περιοχές εκτός των ορίων της έρευνας.
Πηγή, [ζ]
Μετακινούμενοι λίγο προς τη δημόσια σφαίρα, ακόμα και μια μικρή
αλλαγή των υλικών βαφής σε στέγες και τοίχους ώστε να απορροφούν
λιγότερη θερμότητα θα αρκούσε για τη μείωση της θερμοκρασίας των υλικών
της στέγης κατά 0,8 °C έως και 5,2 °C [ε] οδηγώντας σε ελάχιστα
μικρότερα περιθώρια κέρδους για τον κατασκευαστικό τομέα και σαφώς πιο
βιώσιμα σπίτια κάτω από τις στέγες. Μαντέψτε που έχει γείρει η πλάστιγγα
για τη συντριπτική πλειοψηφία των κατασκευών και την πολεοδομική
νομοθεσία.
Ο θερμοκρασιακός χάρτης της δημόσια ζωής
Επιστρέφοντας μέσω αυτής της διαδρομής στο ζήτημα των δημόσιων χώρων
και υποδομών, πρέπει να δούμε την Αθήνα ως σύνολο. Πρόκειται για μια
πόλη με δενδροκάλυψη της τάξης του 10,8% σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή
Περιβαλλοντική Υπηρεσία [στ] (μέσος όρος Ε.Ε.: 30,2%). Εντός του αμιγώς
αστικού ιστού αντιστοιχούν 1,33 τετραγωνικά μέτρα δενδροκάλυψης ανά
κάτοικο (!). Δεδομένου του ότι η δενδροκάλυψη και οι μη διαπερατές
επιφάνειες (μπετόν, άσφαλτος κλπ.) είναι οι πιο σημαντικές παράμετροι
για την πρόβλεψη ακραίου τοπικού καύσωνα [α], ήδη αναμένουμε
ανησυχητικές συνθήκες εντός της πόλης. Δε μας αρκεί όμως μια απλή
σύγκριση της θερμοκρασίας της πόλης με την εξοχή της, αλλά θέλουμε
απαντήσεις για τη διαστρωμάτωση των συνθηκών μέσα στην ίδια.
Σε αυτό το σημείο έχουμε δυο λεπτομερειακές μελέτες της καλοκαιρινής
θερμοκρασίας εδάφους, μία που αναφέρεται συγκεκριμένα στην ευρύτερη
περιοχή των Αθηνών [ζ] και μία που αναφέρεται στις πόλεις της Αθήνας,
της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας, του Βόλου και του Ηρακλείου [η]. Το πρώτο
εύρημα είναι πως οι μεγαλύτερες αυξήσεις θερμοκρασιών σε σύγκριση με την
κοντινή εξοχή σημειώνονται στις ζώνες οικονομικού ενδιαφέροντος
(παραγωγή, μεταφορές, βιομηχανία, εμπόριο κλπ). Το δεύτερο εύρημα είναι
πως επαναλαμβάνεται σε όλες τις περιπτώσεις ο διαχωρισμός «θερμότερο
κέντρο, δροσερότερα προάστια, ακόμα πιο δροσερή εξοχή». Συγκεκριμένα,
στο Βόλο έχουμε μια αύξηση θερμοκρασίας σε σχέση με την εξοχή 0,4 – 0,8
°C στην πόλη και 2,3 °C στις οικονομικές ζώνες. Στο Ηράκλειο έχουμε μια
αύξηση σε σχέση με την εξοχή 0,3 °C στα προάστια και 1,9 °C στην αστική
ζώνη. Στη Θεσσαλονίκη έχουμε μια αύξηση σε σχέση με την εξοχή 1,5 °C στα
προάστια, 2,7 °C στον αστικό ιστό και 3,2 °C στην οικονομική ζώνη. Στην
Πάτρα έχουμε μια αύξηση σε σχέση με την εξοχή 1,7 °C στα προάστια, 3 °C
στον αστικό ιστό και 4,6 °C στη βιομηχανική ζώνη της βορειοανατολικής
Πάτρας. Τέλος, στην Αθήνα έχουμε μια αύξηση σε σχέση με την εξοχή 2,3 °C
στα προάστια, 3,3 °C στον κεντρικό αστικό ιστό και 5,2 °C στις
οικονομικές ζώνες της πόλης.
Με κονδυλοφόρο το πορτοφόλι και με μελάνι τον υδράργυρο
Εικόνα 4: Θερμοκρασιακός χάρτης της καλοκαιρινής Αθήνας του 2000. Με λευκό εμφανίζονται οι θερμότερες περιοχές Πηγή, [ια]
Η Αθήνα όμως παρουσιάζει μια χρήσιμη ιδιαιτερότητα: πρόκειται για μια
πόλη αρκετά μεγάλης έκτασης ώστε οι θερμοκρασιακές διαφορές από περιοχή
σε περιοχή να μπορούν να καταγραφούν και ώστε η ανθρωπογεωγραφία της να
έχει αφήσει αποτύπωμα στον τρόπο δόμησης. Αξιοποιώντας τη μελέτη «Η
Κοινωνική Γεωγραφία της Αθήνας» [θ], συγκρίνουμε τους χάρτες κατανομής
των κοινωνικοεπαγγελματικών κατηγοριών για το 1991 και το 2011 με τους
θερμοκρασιακούς χάρτες των προαναφερθέντων μελετών. Παρατηρούμε αμέσως
πως όσον αφορά την κυρίως πόλη της Αθήνας, τα όρια των περιοχών υψηλής
θερμοκρασίας ταυτίζονται με το οικονομικό επίπεδο των κατοίκων.
Συγκεκριμένα, η ζώνη με εργατικές και ενδιάμεσες κοινωνικοεπαγγελματικές
κατηγορίες που εκτείνεται από τον Πειραιά ως το Κέντρο φιγουράρει
σταθερά σε κάθε θερμοκρασιακό χάρτη. Στα βορειοανατολικά της πόλης, το
σύνορο μεταξύ των Δήμων Ν. Ιωνίας και Αχαρνών με το Δήμο Αμαρουσίου
αποτελεί σημείο καμπής τόσο στην κοινωνική διαστρωμάτωση των κατοίκων
[ι] όσο και στη μεγάλη μείωση της ημερήσιας [ζ] [η] και νυχτερινής [ια]
θερμοκρασίας εδάφους. Στα νοτιοανατολικά της πόλης, παρόμοια δροσιστική
συμπεριφορά βρίσκουμε μόνο στην περιοχή της Γλυφάδας, καθώς από τα
δυτικά της Γλυφάδας μέχρι τις γραμμές του Η.Σ.Α.Π. ο αστικός ιστός είναι
κατά βάση ομοιογενής, σχετικά ψυχρότερος από το εργατικό κέντρο της
πόλης και απευθυνόμενος σε μεσαία στρώματα.
Δύο στοιχεία φωτίζουν περισσότερο αυτήν την πόλωση και τη
διαχρονικότητα των φαινομένων που εξετάζουμε. Πρώτον, οι περιοχές
χαμηλότερων στρωμάτων και υψηλότερων θερμοκρασιών ταυτίζονται σε πολύ
υψηλό βαθμό με τις περιοχές των υψηλότερων ποσοστών αναλφαβητισμού της
δεκαετίας του 1960 [θ]. Στην αντίπερα όχθη, οι περιοχές υψηλών
κοινωνικών στρωμάτων και χαμηλότερων θερμοκρασιών ταυτίζονται με τις
υψηλότερες συγκεντρώσεις όχι οποιωνδήποτε μεταναστών, αλλά συγκεκριμένα
των Γάλλων, Άγγλων και Γερμανών κατά την απογραφή του 2011 [θ],
υπενθυμίζοντας πως η ταξικότητα υπάρχει σε κάθε προχειροφτιαγμένη
κοινωνική κατηγορία.
Τέλος, αξίζει ειδική αναφορά στο γεγονός ότι οι τρεις περιοχές υψηλών
θερμοκρασιών εντός της Αττικής και εκτός του άμεσου αστικού ιστού είναι
οι περιοχές Ελευσίνας-Ασπρόπυργου, τα Μέγαρα και τα Μεσόγεια [ιβ]. Η
πρώτη αποτελεί εκτεταμένη βιομηχανική ζώνη, όπου βάσει και της διεθνούς
βιβλιογραφίας περιμένουμε τις υψηλότερες θερμοκρασίες και οι δύο
επόμενες αποτελούν ζώνες αγροτικής παραγωγής. Κοινός παρονομαστής και
των τριών είναι η αποψίλωση της δενδροκάλυψης και της φυσικής βλάστησης
του εδάφους, υπογραμμίζοντας τη σημασία της βλάστησης στη δημιουργία
βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος από τη μία και τους κινδύνους των
νεοφιλελεύθερων αναπλάσεων από την άλλη.
Ο παράγοντας της ανθρώπινης υγείας
Εργασίες στον Δήμο Αθηναίων με καύσωνα κάτω από τον καυτό ήλιο
Η ταξική διαφορά στη θερμοκρασία του χώρου εργασίας και κατοίκησης
δεν αποτελεί μόνο ζήτημα ποιότητας ζωής, αλλά και ζήτημα της ίδιας της
ζωής. Η πρώτη και πιο προφανής είναι η αύξηση των παθολογιών που
συναρτώνται άμεσα με τη ζέστη, όπως καρδιολογικών προβλημάτων υγείας και
ηλιάσεων. Η παρατήρηση μάλιστα της πολύ άνισης αύξησης σε επείγουσες
κλήσεις από γειτονιά σε γειτονιά τις ημέρες καύσωνα ήταν ένας από τους
παράγοντες που δημιούργησαν το κύμα μελετών για τη σχέση ταξικής και
θερμοκρασιακής κατάστασης ανά περιοχή με το οποίο ξεκινήσαμε το άρθρο
μας.
Καταλυτική είναι η μελέτη του Ευρωπαρατηρητηρίου για το κύμα καύσωνα
του 2003 [ιγ]. Κατ’ αρχάς, οι εκθέσεις που συμπεριλήφθηκαν για Αγγλία,
Ουαλία, Γαλλία, Ιταλία Πορτογαλία εκτιμούν εκατοντάδες έως χιλιάδες
επιπλέον θανάτους το διάστημα του καύσωνα. Επιχειρηματολογεί πως η
προηγούμενη εκτίμηση των 22.000 επιπλέον θανάτων στη Δυτική Ευρώπη λόγω
του καύσωνα του 2003 ήταν έως και η μισή πραγματικότητα, σημειώνοντας
πως οι μεγαλύτερες ηλικίες ήταν σαφώς πιο εκτεθειμένες. Αναφέρει ως
παράδειγμα τη Γαλλία, στην οποία εκτιμώνται 20% επιπλέον θάνατοι στις
ηλικίες 45-74, επιπλέον 70% στις ηλικίες 75-94 και επιπλέον 120% για τις
ηλικίες άνω των 94. Προχωρά όμως σε ένα πολύ σημαντικότερο συμπέρασμα:
την ταξικότητα της επικινδυνότητας. Οι ερευνητικές ομάδες σε Ρώμη και
Τορίνο συνάρτησαν τους επιπλέον θανάτους με το κοινωνικοοικονομικό
επίπεδο των κατοίκων [ιδ], βρίσκοντας πως ο καύσωνας ήταν πιο
θανατηφόρος στις περιοχές του χαμηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου,
όπως αυτές που σήμερα μελετήσαμε και ακόμα περισσότερο μεταξύ αυτών
στις γυναίκες. Κάνουν μάλιστα ειδική αναφορά στο ότι τα αποτελέσματά
τους είναι μάλλον «στρογγυλεμένα», καθώς δε συνυπολογίζουν το γεγονός
ότι τα πλουσιότερα στρώματα έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται σε πιο
δροσερά κλίματα τις περιόδους καύσωνα. Η ζέστη βλέπετε κυλάει προς τα
κάτω.
Βιβλιογραφία:
[α] Saverino, K. C., Routman, E., Lookingbill, T. R., Eanes, A. M.,
Hoffman, J. S., & Bao, R. (2021). Thermal inequity in Richmond, VA:
The effect of an unjust evolution of the urban landscape on Urban Heat
Islands. Sustainability, 13(3), 1511. https://doi.org/10.3390/su13031511
[β] Ziter, C. D., Pedersen, E. J., Kucharik, C. J., & Turner, M.
G. (2019). Scale-dependent interactions between tree canopy cover and
impervious surfaces reduce daytime urban heat during summer. Proceedings
of the National Academy of Sciences, 116(15), 7575-7580.
[γ] de Munck, C., Pigeon, G., Masson, V., Meunier, F., Bousquet, P.,
Tréméac, B., Merchat, M., Poeuf, P., & Marchadier, C. (2012). How
much can air conditioning increase air temperatures for a city like
Paris, France? International Journal of Climatology, 33(1), 210–227. https://doi.org/10.1002/joc.3415
[δ] Sakka, A., Santamouris, M., Livada, I., Nicol, F., & Wilson,
M. (2012). On the thermal performance of low income housing during Heat
waves. Energy and Buildings, 49, 69–77. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2012.01.023
[ε] Synnefa, A., Santamouris, M., & Apostolakis, K. (2007). On
the development, optical properties and thermal performance of cool
colored coatings for the urban environment. Solar energy, 81(4),
488-497.
[ζ] Polydoros, A., & Cartalis, C. (2014). Assessing thermal risk
in urban areas – an application for the urban agglomeration of Athens.
Advances in Building Energy Research, 8(1), 74–83. https://doi.org/10.1080/17512549.2014.890536
[η] Stathopoulou, M., & Cartalis, C. (2007). Daytime urban heat
islands from landsat ETM+ and corine land cover data: An application to
major cities in Greece. Solar Energy, 81(3), 358–368. https://doi.org/10.1016/j.solener.2006.06.014
[θ] Maloutas, T. (2018). Η κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας: Κοινωνικές
ομάδες και δομημένο περιβάλλον σε μια νοτιοευρωπαϊκή μητρόπολη.
Alexandreia.
[ια] Stathopoulou, M., Synnefa, A., Cartalis, C., Santamouris, M.,
Karlessi, T., & Akbari, H. (2009). A surface heat island study of
Athens using high-resolution satellite imagery and measurements of the
optical and thermal properties of commonly used building and paving
materials. International Journal of Sustainable Energy, 28(1–3), 59–76. https://doi.org/10.1080/14786450802452753
[ιβ] Keramitsoglou, I., Kiranoudis, C. T., Ceriola, G., Weng, Q.,
& Rajasekar, U. (2011). Identification and analysis of urban surface
temperature patterns in Greater Athens, Greece, using Modis imagery.
Remote Sensing of Environment, 115(12), 3080–3090. https://doi.org/10.1016/j.rse.2011.06.014
[ιδ] Michelozzi, P., de Donato, F., Bisanti, L., Russo, A., Cadum,
E., DeMaria, M., D’Ovidio, M., Costa, G., & Perucci, C. A. (2005).
The impact of the summer 2003 heat waves on mortality in four Italian
cities. Euro surveillance : bulletin Europeen sur les maladies
transmissibles = European communicable disease bulletin, 10(7), 161–165.
Συντομευμένη εκδοχή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (15.7.23)
O νέος Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας στην πρώτη του επίσκεψη στη
Λευκωσία τόνισε πόσο η Κύπρος παραμένει η πρώτη τους έγνοια. Χαρήκαμε
πολύ τη δήλωση του. Να μας έχετε συμπατριώτες και σύντεκνοι έγνοια,
μεγάλη έγνοια και ειλικρινή και να μας το δείχνετε κάθε μέρα και ώρα
γιατί πολλά θυμόμαστε και πολλά ακούμε, παρόλη την απόσταση.
Από την πλευρά μας δεν μπορούμε να πούμε ότι περνάμε και τις
καλύτερες μέρες. Βέβαια, είδαμε και χειρότερα και επιβιώσαμε. Εδώ που
είμαστε σήμερα και στη γωνιά στην οποία αυτοστριμωχτήκαμε, το κάθε τι
έχει τη σημασία του, και όπως λέμε και εμείς και εσείς, όποιος κάηκε από
το χυλό φυσά και το γιαούρτι.
Στο δια ταύτα όμως! Εδώ στη Μεγαλόνησο που κάποτε λεγόταν και Νήσος
των Αγίων μάθαμε ότι το ελληνικό κανάλι ΜEGA ετοιμάζεται για τα
γυρίσματα μιας τηλεοπτικής σειράς, που φέρει το όνομα «Famagusta».
Μάθαμε ότι το κανάλι μερίμνησε να έχει σπουδαίους συντελεστές η
Famagusta, ονόματα τρανά του ελληνικού showbiz και για όλα αυτά
ενημερώθηκαν και ο τέως ΠτΔ και ο νυν. Οσονούπω φθάνει και η ηγεσία του
καναλιού να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τι τέλος πάντων το ιδιαίτερο έχει
τούτη η πόλη που δανείζει το όνομά της στη νέα της σειρά.
Για να μην ταλαιπωρηθούν οι αγαπητοί φίλοι του καναλιού MEGA κάτω από τον ήλιο τουμεσημεριού,
όπως έγραψε ο Σεφέρης, σκέφτηκα να κάνω ως Αμμοχωστιανή και παλιά
καραβάνα του Βαρωσιού, μια τζάμπα νοερή ξενάγηση στους ξένους μας σε
τούτη την πόλη της οποίας το όνομα άγγιξαν.
Ελληνικά λέγεται Αμμόχωστος και είναι η σπουδαιότερη πόλη της Κύπρου.
Δε γεννήθηκε ξαφνικά, υπάρχει, είναι συνέχεια άλλων πόλεων, αν έχετε
ακούσει για την Έγκωμη, τη Σαλαμίνα, την Αρσινόη, την Κωνσταντία… Ήταν
το σημαντικότερο βασίλειο από τα δέκα, πρωτεύουσα, και είναι και
παραμένει πρωτεύουσα στην καρδιά μας, τότε και τώρα, μην ακούτε αυτά που
σας είπαν, δεν είναι τυχαία πόλη, ούτε δάνεισε ποτέ το όνομά της για
σίριαλ!
Ξέρετε, εμείς στην Κύπρο, όπως και στα άλλα μεγάλα νησιά της
Μεσογείου έχουμε το προνόμιο να ζούμε μια ιστορία διάρκειας, δε μετράμε
αιώνες, μετράμε χιλιετίες… Έτσι μάθαμε από τα γεννοφάσκια μας. Τον καιρό
του Ευαγόρα [θα σας εξηγήσει ο κύριος Κούλης ποιος είναι ο Ευαγόρας και
ποια η Σαλαμίνα], οι Αθηναίοι πολίτες εγκατέλειπαν την Αθήνα και
έρχονταν στη Σαλαμίνα γιατί το δικό της πολίτευμα ήταν λαμπρότερο και
δικαιότερο. Βέβαια θα σας πει και άλλα ο κύριος Ανδρέας, όπως για
παράδειγμα πώς και γιατί μας πουλήσατε τότε, εμείς δε ξεχνάμε ούτε την
Ανταλκείδιο, ούτε την Ειρήνη του Καλλία! Να ξέρετε ότι δεν παίζουμε μόνο
στην αρχαιότητα, είμαστε παίχτες πανταχόθεν, στο Βυζάντιο, ακούσατε
ποτέ για το αυτοκέφαλο της εκκλησίας μας; Για δε το μεσαίωνα «δεν τολμώ να μιλήσω για τα πλούτη τους», έγραφε κάποιος περαστικός που είδε τη Βασιλεύουσα Αμμόχωστο, τη Νέα Ιερουσαλήμ και το λιμάνι της.
Οι κύριοι που έγραψαν το σενάριο για τη Famagusta, ελπίζω να σας
έχουν ήδη εξηγήσει ότι η Αμμόχωστος δεν έπεσε ποτέ, ούτε τότε που τη
βαρούσαν τα κανόνια του Πασά για 11 ολάκερους μήνες από θάλασσα και από
στεριά, ούτε και πριν μισό αιώνα, όταν προδόθηκε, όχι από ανώνυμους,
αλλά από επώνυμους, άτιμους και άνομους που μένουν ακόμη ατιμώρητοι. Την
ιστορία αυτή, την πρόσφατη, την ξέρετε, τη ζήσατε και ελπίζω να τη
θυμάστε και εσείς. Λογαριάζατε λάθος, όπως έγραψε ο Θεοδόσης Πιερίδης και τραγούδησε ο Νταλάρας, τούτη η γη δεν πουλιέται…
Η Αμμόχωστος δεν είναι ούτε μνήμη, ούτε «πόλη φάντασμα», ούτε
ζωολογικός κήπος που ανοίγει στις 8 το πρωί και κλείνει στις 8 το βράδι.
Δεν είναι ούτε στημένο σκηνικό για déjà vu μελοδράματα, έρωτες
βασανισμένους, παπάδες χριστιανούς και απίστους με γιαταγάνια! Να μας
λείπουν! θέλουμε ειρήνη στον τόπο μας.
Η Αμμόχωστος, το σημερινό Βαρώσι, η θάλασσα και οι εναπομείναντες
ζωντανές ψυχές της είναι ο φόβος και ο τρόμος όλων των κυβερνήσεων! Μόνο
η ιδέα ότι μπορεί να ξυπνήσει αίφνης από τον λήθαργο και τη σιωπή που
της επέβαλε δια των όπλων εδώ και μισό αιώνα ο κατακτητής, και να
διεκδικήσει επάξια τη θέση και τη δόξα που της ανήκουν, δημιουργεί και
σπέρνει πανικό σε γηραιούς και νέους άλαλους πολιτικούς, κομματικούς
ηγετίσκους και μικρόψυχους φοινικικής προελεύσεως. Η Αμμόχωστος, η
Κερύνεια, η Μόρφου, η Καρπασία, ο κόσμος και η γη τους προδόθηκαν. Και
αυτοί που έφεραν την καταστροφή, κυκλοφορούν ξεδιάντροπα ανάμεσά μας.
Η Αμμόχωστος δεν είναι αμπελοχώραφο κανενός, ούτε των κατακτητών που
θέλουν να προσελκύσουν κάθε άρρωστο, ανώμαλο και περίεργο που
χαριεντίζεται φωτογραφίζοντας εαυτόν μπροστά στην έρημη και βουβή πόλη,
ούτε άλλων που μπορούν αβασάνιστα να χρησιμοποιούν το όνομα και την
ιστορία της προς ίδιον όφελος.
Η Αμμόχωστος είναι πολύ περισσότερα! Θα το διαπιστώσετε. Είναι το κλειδί και η καρδιά της Κύπρου
και, αν χαθεί η Αμμόχωστος, πάει το Κυπριακό και οι σκέψεις και τα
ορόσημα και τα μεγάλα λόγια του δικού σας Πρωθυπουργού και του δικού μας
Προέδρου.
Δεν έχει τελειώσει η Αμμόχωστος, αγαπητοί φίλοι, για να γίνει δακρύβρεχτο 20λεπτο σίριαλ to be continued…!
Η Λεϊλά Κιράλπ κατάφερε να αντικαταστήσει
τον πόνο µε την ελπίδα, πιστεύοντας ότι οι Κύπριοι πρέπει να ζουν εν
ειρήνη στη χώρα τους
∆εκαετίες
πια µετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις, το πραξικόπηµα και την τουρκική
εισβολή του 1974 άνθρωποι και από τις δύο κοινότητες συνεχίζουν να
µετρούν χρόνια πόνου.
Την ίδια ώρα, το δικό τους λιθαράκι βάζουν
κάποιοι γενναίοι που τολµούν να απλώσουν το χέρι της φιλίας και της
συγχώρεσης, που προσπαθούν µε τον δικό τους τρόπο να απαλύνουν τον πόνο
αυτό και να φέρουν Ε/κύπριους και Τ/κύπριους κοντά. Άλλωστε, οι απλοί
άνθρωποι έχουν τη λιγότερη ευθύνη για τις επιβουλές και τις συνωµοσίες
για διχοτόµηση της πατρίδας µας.
Μία από αυτούς είναι και η Λεϊλά Κιράλπ την
οποία πρωτογνώρισα µέσα από τα βιβλία της. Βιβλία εµπνευσµένα από την
ίδια της τη ζωή που σίγουρα δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο µπροστά στο
µεγαλείο της συγχώρεσης, της αγάπης, της αλληλεγγύης.
Της Ελένης Κωνσταντίνου
«Η συγχώρεση αποτελεί ένα πολύτιµο δώρο που µπορούµε να προσφέρουµε
στον εαυτό µας. Προϋπόθεση για να επανενωθεί η Κύπρος µας είναι να
συγχωρέσουµε ο ένας τον άλλον και να αποδεχτούµε ότι η Κύπρος ανήκει
τόσο στους Τουρκοκύπριους, όσο και στους Ελληνοκύπριους. Εγώ, παρ’ όλο
τον πόνο που βίωσα, κατάφερα να συγχωρέσω τους Ελληνοκύπριους. ∆εν
ήταν εύκολο. Προσπάθησα πολύ για να το πετύχω και πλήρωσα βαρύ τίµηµα,
σωµατικά και ψυχικά. Σε αντάλλαγµα όµως, κατάφερα να προσφέρω στον εαυτό
µου και στους αγαπηµένους µου ένα πολύτιµο δώρο. Μπόρεσα να γράψω αυτό
το βιβλίο στο οποίο διηγούµαι την ιστορία της ζωής µου», γράφει µεταξύ
άλλων στον πρόλογο του βιβλίου της «Το άσπρο βρεγµένο µαντίλι που
µοιραστήκαµε», η Λεϊλά Κιράλπ.
Ένα βιβλίο που αν και αυτοβιογραφικό, αποδίδει µε τον καλύτερο τρόπο
τον κοινό πόνο σε µια κοινή πατρίδα. Ο ξεριζωµός, οι θύµησες και η
ελπίδα που όσα χρόνια και αν περάσουν συνεχίζει να υπάρχει µέσα στις
καρδιές των ανθρώπων που ξέρουν να συγχωρούν.
Όσοι έδωσαν τις εντολές είναι εξίσου ένοχοι µε όσους τράβηξαν τη σκανδάλη
Με την ευκαιρία της βράβευσης της Λεϊλά Κιράλπ (µαζί µε άλλους
ανθρώπους που αφιέρωσαν µεγάλο µέρος της ζωής τους στη διερεύνηση της
τύχης των αγνοουµένων και θυµάτων του πολέµου και των διακοινοτικών
συγκρούσεων, καθώς και σε όσους παλεύουν καθηµερινά για την οικοδόµηση
της ειρήνης) στις 12 Ιουλίου στο Σπίτι της Συνεργασίας στη Λευκωσία
µιλήσαµε µαζί της για τα συναισθήµατά της, για τη δύναµη να κάνει τον
πόνο της ελπίδα, για τις προσπάθειές της να οικοδοµηθεί η ειρήνη στο
νησί µας.
«Αυτή η θλίψη που ζήσαµε δεν ήταν επιλογή µας, ούτε για εµένα ούτε
για τις χιλιάδες Κύπριες γυναίκες. Μας ανάγκασαν να υποφέρουµε αυτήν
τη θλίψη. Οι υπεύθυνοι για αυτήν τη θλίψη είναι εκείνοι που δεν
αποδέχτηκαν την Κύπρο ως πατρίδα τους και τους Κυπρίους ως συµπατριώτες
τους, αλλά οδήγησαν τις δύο κοινότητες να γίνουν εχθροί µεταξύ τους.
Όσοι έδωσαν τις εντολές είναι εξίσου ένοχοι µε όσους τράβηξαν τη
σκανδάλη.
Αρχικά, δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτήν τη µεγάλη και τροµερή
τραγωδία. ∆εν ήταν εύκολο να το ξεπεράσω. Ήταν δύσκολο, αλλά ήταν
αναγκαίο να πληρώσουµε ένα τίµηµα. Άντεξα τις αντιδράσεις αυτών που µε
κατηγόρησαν λέγοντας “δεν ντρέπεσαι, να θέλεις να συµφιλιωθείς µε τους
Ελληνοκύπριους που σκότωσαν τον σύζυγό σου; Αυτό είναι προδοσία προς
αυτόν και τους άλλους συγγενείς του”. Ανέχθηκα αυτές τις αντιδράσεις.
Καθώς ανεχόµουν, όµως, πλήρωσα ένα τίµηµα και η ψυχολογία µου
καταρρακώθηκε. Με τον καιρό κατάφερα να ξεπεράσω το µίσος και την οργή
που ένιωθα µέσα µου.
Είµαι ευγνώµων στη Μαρία, τη µητέρα που αναφέρω στο βιβλίο µου, στον
δεύτερο σύζυγό µου και στον γιο µας. Με στήριξαν, µου έδωσαν δύναµη.
Παρότι ήταν δύσκολο, κατάφερα να αντικαταστήσω τον πόνο µε την ελπίδα
και την πεποίθηση ότι οι Κύπριοι πρέπει να ζουν εν ειρήνη στη χώρα µας,
την Κύπρο. Προσπάθησα µε το βιβλίο και τη δράση µου να δώσω ένα θετικό
µήνυµα και στις επόµενες γενιές».
Ο Αχµέτ ήταν 25 χρόνων και εγώ 19
Η Λεϊλά Κιράλπ γνωρίζει από πρώτο χέρι τι σηµαίνει να έχεις τον
άνθρωπό σου αγνοούµενο, να ψάχνεις και να περιµένεις απαντήσεις και µετά
από 40 χρόνια να σου παραδίδουν σε ένα κουτί τα οστά του.
Μας µιλά για τον σύζυγό της που στις 14 Αυγούστου 1974 ένα ελληνικό
λαντρόβερ τον πήρε µαζί µε πολλούς άλλους. Από τότε δεν τον ξαναείδε.
Μάλιστα, όπως αναφέρει και στο βιβλίο της, «κανένας δεν ήξερε να µας πει
τι είχαν απογίνει οι Τουρκοκύπριοι αιχµάλωτοι της Τόχνης. Έστελνα κάθε
µέρα µήνυµα στον Αχµέτ, όµως δεν έπαιρνα απάντηση. Οι νεκροί δεν
απαντάνε! Ο Αχµέτ ήταν 25 χρόνων και εγώ 19».
Αργότερα, µας αναφέρει έµαθε ότι τον σκότωσαν µαζί µε άλλα 83 άτοµα
κοντά στη Λεµεσό, όµως στη συνέχεια µετακινούσαν τα πτώµατά τους, ώστε
να µην ανευρεθούν.
«Περιµέναµε για χρόνια… µερικές φορές µε ελπίδα, άλλες φορές µε
απελπισία, χωρίς να γνωρίζουµε την αλήθεια. Μετά από 40 ολόκληρα χρόνια,
οι τάφοι τους ανακαλύφθηκαν. Είµαι ευγνώµων γι’ αυτό στη ∆ιερευνητική
Επιτροπή για τους Αγνοούµενους και στη δηµοσιογράφο Σεβγκιούλ Ουλουντάγ.
Τα κόκαλα µάς παραδόθηκαν σε ένα µικρό φέρετρο για την ταφή που ήταν
κλειδωµένο. Μας δόθηκε και το κλειδί. Με αυτά τα µικρά κλειδιά δεν
µπορούµε ούτε να κλείσουµε την πόρτα του παρελθόντος και να ξεχάσουµε
όσα ζήσαµε, ούτε να ανοίξουµε πόρτες για το µέλλον µας. Πάνω στα ρούχα
τους που έχουν φθαρεί από τη γη για 40 χρόνια, υπάρχουν αµέτρητα ίχνη
σφαιρών. Τα φυλάω αυτά τα ρούχα.
Είµαι ευγνώµων σε πολλούς Ελληνοκύπριους φίλους που παρευρέθηκαν στην
τελετή ταφής. ∆εν µε άφησαν µόνη και µοιράστηκαν τον πόνο µας. Κι εγώ
παρευρέθηκα στις τελετές για τους νεκρούς των Ελληνοκύπριων φίλων µας,
και µαζί κλαίγαµε. Ο πόνος απαλύνεται όταν τον µοιραζόµαστε και οι
αλήθειες µπορούν να κατανοηθούν µόνο έτσι.
∆εν µπορέσαµε να θρηνήσουµε 40 χρόνια. ∆εν γνωρίζαµε πού ήταν
θαµµένοι. Ο σύζυγός µου ήταν 25 ετών όταν εξαφανίστηκε και δολοφονήθηκε,
και είχαν περάσει µόλις 8 µήνες από το γάµο µας. Χάσαµε τους
αγαπηµένους µας και το σπίτι µας, αυτό ήταν τόσο δύσκολο, πραγµατικά
πολύ δύσκολο.
Για αυτόν το λόγο λέω “όχι” σε όλους τους πολέµους που συµβαίνουν στη
χώρα µας και στον κόσµο µας. Το χέρι µου το έδωσα σε όσους θέλουν να
ειρηνεύσουν και συνεχίζω να το δίνω. Ο αριθµός των ανθρώπων που κρατούν
το χέρι µου αυξάνεται µε το πέρασµα του χρόνου και οι ελπίδες για ειρήνη
στην καρδιά µου φυτρώνουν συνεχώς».
«Συνεχίζω για το εγγόνι µου και τα άλλα παιδιά της Κύπρου»
«Το 1974 ήµουν πολύ νέα και δεν είχα τη γνώση που έχω τώρα για τα
γεγονότα που συνέβησαν στην Κύπρο. Τώρα πλησιάζω τα 70 µου.
Ξαναπαντρεύτηκα το 1981 και το 1986 γεννήθηκε ο γιος µας. Ο σύζυγός µου
και ο γιος µας ήταν πάντα οι υποστηρικτές µου. Και αυτοί, όπως κι εγώ,
επιθυµούν την άµεση έλευση της ειρήνης στην Κύπρο. Όσο προχωράει η
ηλικία, δεν είµαστε τόσο ενεργητικοί όπως όταν ήµασταν νέοι. Ωστόσο,
αισθάνοµαι ώριµη και όχι κουρασµένη. Πρόσφατα γεννήθηκε και το εγγόνι
µας. Για το εγγόνι µου και τα άλλα παιδιά κάνω ό,τι µπορώ για την
ειρήνη, για την επανένωση της Κύπρου και θα συνεχίσω να το κάνω».
Η ειρήνη είναι δύσκολη και απαιτεί θυσίες, είναι όµως αναγκαία
«Ως άτοµα και ως λαός πρέπει να αποδεχτούµε την Κύπρο ως κοινή
πατρίδα και να κάνουµε ό,τι είναι δυνατό για να την επανενώσουµε»,
τονίζει η Λεϊλά Κιράλπ. «Πρέπει να προχωρήσουµε, πέρα από τα λόγια, σε
ενέργειες που θα κινητοποιήσουν και τους πολιτικούς. Πριν από 8 χρόνια
κάναµε κάτι που οι πολιτικοί δεν τόλµησαν µέχρι τώρα. Με δικούς µας
πόρους ανεγείραµε ένα συµβολικό µνηµείο των αγνοουµένων στο χωριό µας,
το Μάρι. Εκείνη τη µέρα πολλοί συγγενείς των αγνοουµένων, τόσο
Τουρκοκύπριοι όσο και Ελληνοκύπριοι, ήταν µαζί. Και πολιτικοί, και
πολίτες. Ήταν δύσκολο, αλλά το πετύχαµε. Κατάλαβα ότι όταν αποφασίζεις
και εργάζεσαι σκληρά, πράγµατα συµβαίνουν. Αυτό είχε µεγάλη ανταπόκριση.
Φυσικά, όσοι δεν ήθελαν να ακούσουν, όπως πάντα, δεν άκουσαν. Και όσοι
ήθελαν να προσδώσουν άλλες σηµασίες στην ενέργειά µας, το έκαναν.
Συνεργάστηκα µε τους Ελληνοκύπριους φίλους µου και δηµιουργήσαµε ένα
ντοκιµαντέρ, προσπαθώντας να µεταδώσουµε θετικά µηνύµατα για τα γεγονότα
στην Κύπρο στις επόµενες γενιές. Η ειρήνη είναι δύσκολη και απαιτεί
θυσίες, αλλά είναι απαραίτητη για τη χώρα µας και το λαό µας. Ναι, έχασα
τον σύζυγό µου, τους συγγενείς µου, τους χωριανούς µου, το σπίτι µου
και την πατρίδα µου, αλλά η αβεβαιότητα που ζούµε από το 1974 µού λέει
ότι χρειαζόµαστε απεγνωσµένα την ειρήνη και την επίλυση του Κυπριακού».
Η 3η Ιουλίου 2023 πέρασε στην ιστορία ως η θερμότερη ημέρα που έχει
καταγραφεί ποτέ παγκοσμίως, σύμφωνα με τα στοιχεία των Εθνικών Κέντρων
Περιβαλλοντικών Προβλέψεων των ΗΠΑ.
Εμείς εδώ δεν το νοιώσαμε, το αντίθετο μπορεί να πει κάποιος, ωστόσο,
αυτό δεν αλλάζει κάτι. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλους και κάθε
σημείο του πλανήτη, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, θα το νοιώσει.
Στη Βόρεια Αφρική καταγράφηκαν θερμοκρασίες κοντά στους 50 βαθμούς
και στην Ανταρκτική, που αυτή τη στιγμή είναι χειμώνας καταγράφηκαν
ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες, με το λιώσιμο των πάγων να επιταχύνεται.
«Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν ήδη από τις κλιματικές
επιπτώσεις, τους καύσωνες, τις πυρκαγιές και την ατμοσφαιρική ρύπανση
έως τις πλημμύρες και τις ακραίες καταιγίδες», επισημαίνουν ειδικοί για
το κλίμα προσθέτοντας: «Η υπερθέρμανση του πλανήτη επιδεινώνει, επίσης,
τις απώλειες των καλλιεργειών και την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών,
καθώς και τη μετανάστευση».
Βασικός παράγοντας θεωρείται η χρήση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού
αερίου για αυτό και οι κυβερνήσεις καλούνται όπως υλοποιήσουν τη
δέσμευση για σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και μετάβαση σε
ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο στόχος είναι μηδενικές εκπομπές άνθρακα
μέχρι τα μέσα του αιώνα που διανύουμε.
Στο πνεύμα αυτό, τις προηγούμενες μέρες στην Αγγλία παραιτήθηκε ο
υπουργός Επικρατείας που είναι αρμόδιος για το Κλίμα και το Περιβάλλον.
Υποβάλλοντας την παραίτηση του κατηγόρησε ευθέως τον Βρετανό πρωθυπουργό
για αδιαφορία στα θέματα που αφορούν το περιβάλλον. «Το πρόβλημα δεν
είναι ότι η κυβέρνηση είναι εχθρική προς το περιβάλλον, αλλά ότι εσείς, ο
πρωθυπουργός μας, είσαστε απλώς αδιάφορος», δήλωσε ο Ζακ Γκόλντσμιθ.
Στην Κύπρο, δεν είμαστε απλώς αδιάφοροι. Μέχρι σήμερα, οι ανάγκες
ολόκληρης της ελεύθερης Κύπρου θα μπορούσαν να καλύπτονται από
εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Αρχής γενομένης από τις κρατικές υπηρεσίες
και ιδρύματα: Νοσοκομεία, σχολεία, φυλακές, πανεπιστημιακές δομές,
κυβερνητικά γραφεία… Όσο για τους ιδιώτες, θα πρέπει να κάνουν μια
επένδυση κάποιων χιλιάδων για να εξασφαλίσουν κάποια χορηγία μετά από
έναν χρόνο και βάλε και αν καταφέρουν να βρουν άκρη μέσα από τις
δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Όσο για τα διατηρητέα κτίσματα,
που δεν είναι λίγα, σχεδόν αποκλείονται αφού –για λόγους αισθητικής–
δεν μπορούν να τοποθετηθούν φωτοβολταϊκά στις οροφές τους. Μια αισθητική
που θα είναι ορατή από τα πουλιά.
Δεν είναι όμως μόνο το θέμα της ενέργειας που δείχνει την αδιαφορία. Ο
καθένας μπορεί να κτίζει όσους ορόφους τον βολεύει για να έχει
περισσότερα κέρδη, ο καθένας μπορεί να αφαιρεί ή να κόβει στη μέση
βράχους για να «βελτιώσει» το τουριστικό προϊόν. Κι αδιάφορο αν ο κόσμος
χάνεται.
