Έκθεση για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην Ελλάδα δημοσίευσε το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας Μέσων και Δημοσιογραφίας (MJRC).
Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη βάση σε τέσσερις θεματικές, τις οποίες και
εξετάζει: την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών των ΜΜΕ, την ανεξαρτησία
των δημόσιων μέσων, την κατάχρηση κρατικών κονδυλίων για τον επηρεασμό
των ΜΜΕ και τέλος τον πλουραλισμό στα μέσα και την πολιτική/κρατική
επιρροή την οποία υφίστανται.
Η έκθεση, συγγραφέας της οποίας είναι η Δανάη Μαραγκουδάκη,
δημοσιογράφους του ερευνητικού μέσου Solomon, διαπιστώνει πως το Εθνικό
Συμβούλιο ΡαδιοΤηλεόρασης (ΕΣΡ), παρότι ανεξάρτητη αρχή, έχει βρεθεί
πολλές φορές ευάλωτο σε πολιτικές επιρροές, ενώ τα δημόσια ΜΜΕ (ΕΡΤ,
ΑΠΕ-ΜΠΕ), υφίστανται μόνιμα πιέσεις πολιτικές και οικονομικές πιέσεις.
Επίσης, στην έκθεση υπογραμμίζεται πως η οικονομική εξάρτηση που
έχουν τα ελληνικά ΜΜΕ από την κρατική στήριξη και διαφήμιση τα καθιστά
ευάλωτα σε εξωτερική επιρροή ή αυτολογοκρισία, ενώ αναφορικά με το τοπίο
των ιδιωτικών μέσων, επισημαίνεται πως ελέγχεται από μια μικρή ομάδα
ανθρώπων, πλούσιων ή/και ολιγαρχών, με πολιτικούς δεσμούς και συμφέροντα
σε διάφορους τομείς, πολλές φορές άμεσα εξαρτώμενους από δημόσιες
συμβάσεις.
Τα κυριότερα σημεία της έκθεσης του Διεθνούς Ινστιτούτου Τύπου
Ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών των μέσων ενημέρωσης
Η έκθεση σημειώνει πως ο ελληνικός τομέας των μέσων ενημέρωσης
επηρεάζεται αρνητικά εδώ και δεκαετίες από ένα ανεξέλεγκτο σύστημα
αδειοδότησης, το οποίο έχει συγκεντρώσει σημαντική πολιτική επιρροή στα
χέρια λίγων ομίλων μέσων ενημέρωσης.
«Έχουν γίνει προηγούμενες προσπάθειες ρύθμισης του περιβάλλοντος των
μέσων ενημέρωσης, με την πιο σημαντική να λαμβάνει χώρα το 2015, όταν οι
μεγιστάνες των μέσων ενημέρωσης υποχρεώθηκαν να πληρώνουν για
τηλεοπτικές άδειες», επισημαίνεται, ενώ τονίζεται πως «το Εθνικό
Συμβούλιο Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης (NCRTV) βρέθηκε επανειλημμένα
ευάλωτο σε πολιτικές επιρροές».
«Παρά το καθεστώς του Συμβουλίου ως ανεξάρτητη αρχή, τα μέλη του
επιλέγονται από κοινοβουλευτική επιτροπή στην οποία το κυβερνών κόμμα
έχει την πλειοψηφία. Αυτό καθιστά την επιλογή των μελών του ευάλωτη σε
πολιτική επιρροή.
»Επιπλέον, οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι και η υποστελέχωση του
Συμβουλίου αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για τα μέλη και τη διοίκησή
του κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους και την επίτευξη των στόχων
τους.
»Η δημοσίευση των ετήσιων εκθέσεων του NCRTV σχετικά με τις
σημαντικές εξελίξεις στον οπτικοακουστικό τομέα υπόκειται συχνά σε
μεγάλες καθυστερήσεις, γεγονός που εγείρει ανησυχίες σχετικά με την
εκτέλεση των επιχειρησιακών αρμοδιοτήτων της ρυθμιστικής αρχής»,
υπογραμμίζεται επίσης.
Κατά συνέπεια, όπως διαβάζουμε, το κοινό δεν ενημερώνεται εγκαίρως
για σημαντικές αλλαγές στην ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης και υπάρχει
έλλειψη διαφάνειας στα μητρώα μέσων ενημέρωσης.
Συνολικά, η έλλειψη ρύθμισης των μέσων ενημέρωσης κατά τις
προηγούμενες δεκαετίες έχει συμβάλει σημαντικά στη σημερινή κατάσταση,
κατά την οποία τα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης λειτουργούν σε «καθεστώς
αιχμαλωσίας» και η προστασία της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας καθίσταται
όλο και πιο δύσκολη, διαπιστώνει η έκθεση.
Ανεξαρτησία των δημόσιων μέσων ενημέρωσης
Στην Ελλάδα, τα δημόσια μέσα ενημέρωσης έχουν ιστορικά αντιμετωπίσει
σημαντικές προκλήσεις λόγω πολιτικών και οικονομικών πιέσεων.
«Από την ίδρυσή της, η Ελληνική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση (ΕΡΤ) υπόκειται σε διαφορετικών βαθμών κυβερνητικό έλεγχο.
»Παρά τις προσπάθειες ο ραδιοτηλεοπτικός φορέας να γίνει
επαγγελματικός και να αποπολιτικοποιηθεί, η ΕΡΤ στερείται επίμονα την
απαιτούμενη συντακτική και θεσμική ανεξαρτησία, λόγω της απουσίας
επαρκών εγγυήσεων για την προστασία της από την πολιτική επιρροή.
Ορισμένοι διευθυντές και διευθυντές ειδήσεων έχουν ασκήσει περισσότερο
έλεγχο από άλλους, αλλά το ζήτημα της κυβερνητικής παρέμβασης στις
λειτουργίες της ΕΡΤ εξακολουθεί να υφίσταται», γράφει η έκθεση.
«Μια άλλη πρόκληση που συνεχίζει να υφίσταται είναι η συνήθης
αντικατάσταση των στελεχών των κρατικών μέσων ενημέρωσης μετά από
κυβερνητικές αλλαγές. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το ελληνικό
δημόσιο πρακτορείο ειδήσεων, το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
(ΑΠΕ-ΜΠΕ). Και τα δύο μέσα ενημέρωσης έχουν υποστεί ανά περιπτώσεις
λογοκρισία και επανειλημμένες παραβιάσεις της δημοσιογραφικής αρχής της
πλουραλισμού», προσθέτει, ενώ καταλήγει στο εξής:
«Η συνεχής εποπτεία και των δύο μέσων ενημέρωσης από το Γραφείο του
Πρωθυπουργού εγείρει ανησυχίες σχετικά με την ανεξαρτησία τους».
Κατάχρηση κρατικών κονδυλίων για τον επηρεασμό της παραγωγής των μέσων ενημέρωσης
Όπως προαναφέρθηκε, στην έκθεση υπογραμμίζεται πως η οικονομική
εξάρτηση των μέσων ενημέρωσης από την κρατική στήριξη τα καθιστά ευάλωτα
σε εξωτερική επιρροή ή αυτολογοκρισία:
«Στην Ελλάδα, η κρατική διαφήμιση δεν ρυθμίζεται επαρκώς, με
αποτέλεσμα να λειτουργεί συχνά ως έμμεση επιδότηση με αντάλλαγμα για
ευνοϊκή κάλυψη των κυβερνητικών πεπραγμένων.
Αυτό ήταν εμφανές κατά τη διάρκεια ενός σκανδάλου που σημειώθηκε κατά
τη διάρκεια της πανδημίας, το οποίο τελικά οδήγησε σε θετικές
μεταρρυθμίσεις. Ένα σημαντικό ποσό χρηματοδότησης διανέμεται μέσω
διαφόρων επιδοτήσεων».
Το σκάνδαλο στο οποίο αναφέρεται η έκθεση αφορά στη λίστα Πέτσα. Όπως
τονίζεται, «η Γενική Γραμματεία Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και
Επικοινωνίας εγκαινίασε μια επικαιροποιημένη έκδοση της πλατφόρμας
e-Pasithea, η οποία παρέχει ηλεκτρονικές υπηρεσίες για την αναφορά των
διαφημιστικών δαπανών και την υποβολή αιτήσεων για την έγκριση
διαφημιστικών προγραμμάτων του δημόσιου τομέα. Τα εν λόγω δεδομένα δεν
είναι ακόμη διαθέσιμα στο κοινό».
Ωστόσο, συνεχίζει η έκθεση, η κλίμακα και τα κριτήρια που
χρησιμοποιούνται για την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης δεν είναι
διαφανή, περιορίζοντας την ευαισθητοποίηση του κοινού.
«Είναι συνήθης πρακτική για το κράτος να παρέχει χρηματοδότηση σε
οποιοδήποτε μέσο ενημέρωσης επιλέγει, χωρίς τις συνήθεις προϋποθέσεις,
όπως τα στοιχεία κυκλοφορίας ή η μέτρηση της ακροαματικότητας»,
καταλήγει.
Πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης και πολιτική/κρατική επιρροή στα ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης
Η έκθεση υπογραμμίζει πως το τοπίο των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης
στην Ελλάδα ελέγχεται από έναν μικρό αριθμό πλούσιων και πολιτικά
συνδεδεμένων οικογενειών, με συμφέροντα σε διάφορους τομείς, που συχνά
μάλιστα εξαρτώνται από δημόσιες συμβάσεις. Η κατάσταση αυτή, «αποτελεί
την πιο οξεία μορφή αιχμαλωσίας των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα».
«Η υψηλή συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των παραδοσιακών μέσων
ενημέρωσης στα χέρια πλούσιων οικογενειών και εφοπλιστών με διάφορους
πολιτικούς δεσμούς, ιδίως με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, έχει
διαμορφώσει σημαντικά ένα τοπίο μέσων ενημέρωσης όπου, παρά την αφθονία
των μέσων ενημέρωσης, ο ουσιαστικός πλουραλισμός που παρέχει πληθώρα
πηγών πληροφόρησης και απόψεων παραμένει αδύναμος.
»Μετά την οικονομική κρίση, ορισμένοι παραδοσιακοί όμιλοι μέσων
ενημέρωσης διέκοψαν τις δραστηριότητές τους και νέοι ιδιοκτήτες,
συγκεκριμένα ολιγάρχες, εισήλθαν στην αγορά. Η έλλειψη αποτελεσματικής
ρύθμισης των μέσων ενημέρωσης κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, σε
συνδυασμό με τη μερική απουσία επωφελούς ιδιοκτησίας των μέσων
ενημέρωσης, συνέβαλε στο φαινόμενο της άλωσης των μέσων ενημέρωσης»,
αναφέρει συγκεκριμένα.
Επίσης, όπως επισημαίνεται, είναι σύνηθες στην Ελλάδα οι ιδιοκτήτες
μέσων ενημέρωσης να έχουν διασυνδέσεις με τον τραπεζικό κλάδο, ενώ
πολλές φορές η κατοχή αθλητικών μέσων συνδυάζεται με την ιδιοκτησία
αθλητικών συλλόγων.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα μεγάλα μέσα μαζικής ενημέρωσης χρησιμεύουν
συχνά ως οχήματα για την προώθηση συγκεκριμένων αφηγήσεων ή την
υποστήριξη πολιτικών κομμάτων, παρά ως πλατφόρμες ενημέρωσης με στόχο το
δημόσιο συμφέρον και τη λογοδοσία της εξουσίας, όπως τονίζεται.
Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου: Οι προτάσεις για τα ΜΜΕ στην Ελλάδα
Η έκθεση προχωρά και σε μια σειρά από προτάσεις σχετικά με όσα προαναφέρθηκαν.
Αναφορικά με την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών των μέσων ενημέρωσης
- Συνιστάται να θεσπιστούν νομικές διατάξεις που να εγγυώνται την
πολιτική ανεξαρτησία του διοικητικού συμβουλίου του ΕΣΡ από την
κυβέρνηση και να καθορίζουν τις εξουσίες και τις δικαιοδοσίες του.
- Συνιστάται να μεταφερθεί η ευθύνη για τα μητρώα μέσων ενημέρωσης από την κυβέρνηση και το γραφείο του πρωθυπουργού στο ΕΣΡ.
- Συνιστάται το μητρώο ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης του ΕΣΡ να
είναι προσβάσιμο από το κοινό και να ενημερώνεται τακτικά. Επιπλέον, η
ρυθμιστική αρχή των μέσων ενημέρωσης θα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι
ετήσιες εκθέσεις της δημοσιεύονται εγκαίρως.
Όσον αφορά την λειτουργία της ΕΡΤ και του ΑΠΕ-ΜΠΕ:
- Για να διασφαλιστεί η συνέχιση της ανεξαρτησίας της ΕΡΤ και του
εθνικού πρακτορείου ειδήσεων, συνιστάται ο τερματισμός της εποπτείας της
από το Γραφείο του Πρωθυπουργού.
- Συνιστάται η καθιέρωση ενός νέου συστήματος διορισμών στα εποπτικά
και διοικητικά συμβούλια της ΕΡΤ και του ANA-MPA. Αυτό θα τερματίσει τη
δυνατότητα ενός υπουργού της κυβέρνησης να επιλέγει άτομα και θα την
αντικαταστήσει με ένα πιο πλουραλιστικό σύστημα διορισμού από οργανώσεις
της κοινωνίας των πολιτών.
- Συνιστάται η θέσπιση ενισχυμένων εγγυήσεων για την πρόσληψη, απόλυση
ή αντικατάσταση της διοίκησης και των συντακτών στην ΕΡΤ και το
ΑΠΕ-ΜΠΕ, με στόχο τον περιορισμό της πολιτικής παρέμβασης.
- Προτείνεται να δημιουργηθεί ένας ανεξάρτητος μηχανισμός
παρακολούθησης που θα εγγυάται τη συμμόρφωση με τα νομικά πρότυπα για τη
συντακτική ανεξαρτησία, την ισορροπημένη κάλυψη και τη δικαιοσύνη. Ο
μηχανισμός αυτός θα πρέπει επίσης να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα
του ραδιοτηλεοπτικού φορέα όσον αφορά την εκπλήρωση της δημόσιας
αποστολής του.
- Θα πρέπει να θεσπιστεί μια πιο διαφανής διαδικασία λήψης αποφάσεων
σχετικά με όλες τις δραστηριότητες εξωτερικής ανάθεσης των δημόσιων
μέσων ενημέρωσης, ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά
τις συμβάσεις με ιδιωτικές εταιρείες παραγωγής και ιδιώτες.
Αναφορικά με την κρατική χρηματοδότηση και τη διαφάνεια
- Συνιστάται η κρατική χρηματοδότηση των μέσων ενημέρωσης να παρουσιάζεται με διαφανή και εύκολα προσβάσιμο τρόπο για το κοινό.
- Οι πληροφορίες σχετικά με τις δαπάνες θα πρέπει να επικαιροποιούνται
σε τακτική βάση και να είναι εύκολα διαθέσιμες στους ερευνητές και το
κοινό.
- Συνιστάται η σύσταση ανεξάρτητου φορέα για την εποπτεία της
κατανομής της κρατικής χρηματοδότησης προς τα μέσα ενημέρωσης,
διασφαλίζοντας ότι τα κριτήρια για τη χρηματοδότηση αυτή είναι
αντικειμενικά, αναλογικά και χωρίς διακρίσεις.
- Επιπλέον, θα πρέπει να εκδίδονται ετήσιες εκθέσεις για τις δαπάνες
Σχετικά με τον πλουραλισμό στα ιδιωτικά ΜΜΕ και την ιδιοκτησία τους
Συνιστάται η εγγραφή στο πρόσφατα συσταθέν Μητρώο Έντυπου &
Ηλεκτρονικού Τύπου να καταστεί υποχρεωτική για όλους τους ιδιοκτήτες
μέσων ενημέρωσης.
Συνιστάται να υπάρξει μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τη συγκέντρωση
ιδιοκτησίας στον κλάδο των ειδησεογραφικών μέσων ενημέρωσης και να
θεσπιστεί νομοθεσία για τον περιορισμό τόσο της κάθετης όσο και της
οριζόντιας συγκέντρωσης ιδιοκτησίας σε αποδεκτά επίπεδα στο τοπίο των
μέσων ενημέρωσης. Συνιστάται να ενισχυθεί ο ρόλος του NCRTV στο θέμα
αυτό.
Θα πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρότερη παρακολούθηση των εξαγορών μέσων
ενημέρωσης σύμφωνα με τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Επιπλέον, πρέπει
να ενσωματωθεί η πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης ως πρωταρχικό κριτήριο
κατά την αξιολόγηση κάθε μελλοντικής πώλησης.
Συνιστάται να διασφαλιστεί η πλήρης διαφάνεια της ιδιοκτησίας των
μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων όλων των μορφών πραγματικής
ιδιοκτησίας, προκειμένου να διατηρηθεί η ανεξαρτησία των μέσων
ενημέρωσης από πολιτικές διασυνδέσεις και άλλα συναφή επιχειρηματικά
συμφέροντα.
Πηγή: https://tvxs.gr/news/ellada/diethnes-institoyto-typoy-aichmalota-symferonton-ta-ellinika-mme-katachriseis-kai-paremvaseis-se-ert-kai-ape-mpe/