Οι Σπαρτιάτες, μια κλειστή κοινωνία με ελάχιστη εξωτερική συναναστροφή, επιδιδόμενοι πρωτίστως στη στρατιωτική παιδεία και απασχολούμενοι στα γυμνάσια και στις λέσχες, δεν έδιδαν ιδιαίτερη σημασία στην παιδεία των γραμμάτων, ώστε να μην έχουν αναδείξει ανθρώπους του πνεύματος όπως η Αθήνα και άλλες πόλεις. Οι Σπαρτιάτες είχαν όμως τον δικό τους πρακτικό κώδικα φιλοσοφίας της ζωής, όπως διατυπώνεται λιτά και επιγραμματικά και μέσα από τα αποφθέγματά τους ώστε να λέγεται ότι «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». Ο Πλούταρχος στον έκτο τόμο του έργου του «Ηθικά», έχει περισώσει πολλά τέτοια αποφθέγματα, κυρίως βασιλέων, σκιαγραφώντας έτσι το στίγμα του ήθους της πόλης.
Οι Σπαρτιάτες βασιλείς, περιοριζόμενοι και από το πολίτευμα που έθετε την ουσιαστική εξουσία στη Γερουσία και τους Εφόρους που αυτή διόριζε, δεν ήσαν απόλυτοι άρχοντες, έχοντας προσήλωση στους νόμους και στις επιταγές των αρχόντων. Ο Αγησίλαος, ίσως ο πιο αξιόλογος βασιλέας της Σπάρτης, όταν οι Έφοροι του ζήτησαν να επιστρέψει στην Ελλάδα διακόπτοντας την επιτυχή εκστρατεία του κατά των Περσών στη Μικρά Ασία, υπάκουσε, παρά τη διαφωνία του με μια εντολή που εφαίνετο στρατιωτικά λανθασμένη, λέγοντας: «Τότε κυβερνά κανείς αλάθητα με δικαιοσύνη, όταν και ο ίδιος κυβερνάται από τους νόμους και τους άρχοντες». Όταν ρωτήθηκε δε ποια αρετή είναι καλύτερη, η ανδρεία ή η δικαιοσύνη, απάντησε: «Η ανδρεία δεν ωφελεί σε τίποτε αν λείπη η δικαιοσύνη. Αν όλοι γίνονταν δίκαιοι, ούτε θα χρειαζόταν η ανδρεία». Την απαλλαγή του από τη ματαιοδοξία την έδειξε επανειλημμένα. Πριν ακόμα γίνει βασιλέας, ο διοργανωτής σε μια μεγάλη εορτή τον έβαλε σε μια ασήμαντη θέση. Ο Αγησίλαος, αντί να διαμαρτυρηθεί, είπε στον διοργανωτή: «Καλά έκανες! Διότι δεν είναι η θέση που τιμά τον άνδρα αλλά ο άνδρας τη θέση». Και όταν οι Θάσιοι, τους οποίους είχε ευεργετήσει, τον τίμησαν αποθεώνοντάς τον, ο Αγησίλαος τους είπε: «Κάνετε πρώτα τους εαυτούς σας θεούς και, αν το επιτύχετε, τότε θα πιστέψω ότι μπορείτε να με κάνετε και εμένα θεό». Πεθαίνοντας δε, έδωσε εντολή να μην κάνουν ούτε γλυπτή ούτε ζωγραφιστή εικόνα του, λέγοντας: «Αν έχω κάνει κάποιο καλό έργο, ας είναι αυτό το μνημείο μου». Και άλλως πως ο Αγησίλαος επέδειξε σοφία. Όταν άκουγε να επαινούν ή να ψέγουν κάποιον, έλεγε ότι είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε το ήθος εκείνου ο οποίος τα λέγει, όσο και εκείνου για τον οποίο λέγονται, εννοώντας ότι η αξιοπιστία συναρτάται προς το ήθος. Όταν του εισηγήθηκαν να απευθυνθεί στους φίλους του για βοήθεια, είπε: «Οι φίλοι μου θα κάνουν αυτό που είναι σωστό από μόνοι τους έστω και αν δεν τους το ζητήσω», τονίζοντας τη φύση της αληθινής φιλίας. Όταν δε κάποιος επαινούσε έναν ρήτορα για την ικανότητά του να κάνει τα μικρά πράγματα μεγάλα, είπε: «Μα ούτε τον παπουτσή που βάζει μεγάλα παπούτσια σε μικρά πόδια τον θεωρώ σπουδαίο», δείχνοντας το ανάξιο του εντυπωσιακά ψευδούς.
Την προσήλωση των Σπαρτιατών βασιλέων στο πολίτευμα και τους νόμους τη βρίσκουμε εκφρασμένη ευρέως. Όταν ο βασιλέας Αρχίδαμος ρωτήθηκε ποιοι κυβερνούν στη Σπάρτη, απάντησε: «Οι νόμοι και οι άρχοντες, σύμφωνα με τους νόμους». Και ο βασιλέας Παυσανίας, όταν ρωτήθηκε γιατί στη Σπάρτη κανένας δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τους αρχαίους νόμους, είπε: «Διότι πρέπει οι νόμοι να εξουσιάζουν τους ανθρώπους και όχι οι άνθρωποι τους νόμους». Αλλά και ο Δημάρατος, παρά την ύστερη στάση του, όταν ρωτήθηκε γιατί έφυγε από τη Σπάρτη όταν αμφισβητήθηκε η πατρότητά του και του αφαιρέθηκε η βασιλεία, απάντησε: «Επειδή οι νόμοι της είναι πιο ισχυροί από αυτή». Ο δε βασιλέας Αναξίλας είπε σε κάποιον που απορούσε για το ότι οι Έφοροι δεν σηκώνονται μπροστά στους βασιλείς αφού διορίζονται και από τους βασιλείς: «Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο είναι και Έφοροι», υποδεικνύοντας την ανεξαρτησία και την αξιοπρέπεια του κάθε αξιώματος.
Η προσήλωση των Σπαρτιατών στους νόμους της πόλης τους καθιστούσε και αδιάφθορους. Όταν ο βασιλέας Αλκαμένης ρωτήθηκε γιατί δεν δέχθηκε τα δώρα που του έστειλαν οι Μεσσήνιοι, απάντησε: «Διότι αν τα δεχόμουν, θα ήταν αδύνατο να ζούσα σε συμφωνία με τους νόμους». Ο δε βασιλέας Ανάξανδρος, υποδεικνύοντας την έλλειψη δυνατότητας διαφθοράς ως εκ του πολιτειακού συστήματος, είπε σε κάποιον ο οποίος διερωτήθηκε γιατί δεν συγκεντρώνονταν χρήματα στο δημόσιο ταμείο: «Για να μη διαφθείρονται οι φύλακές τους».
Ο βασιλέας Λέων διατύπωσε θαυμαστά την ιδέα της κοινωνικής ισότητας και της ισοπολιτείας που χαρακτήριζαν τη σπαρτιατική πολιτεία. «Η καλύτερη πόλη», είπε, «είναι εκεί που οι κάτοικοι δεν μπορούν να αποκτήσουν ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα, και όπου το δίκαιο θα είναι ισχυρό και το άδικο ανίσχυρο».
Αλλά και η ελευθερία ήταν το ίδιο έντονη στους Σπαρτιάτες όσο και σε όλους τους Έλληνες. Ένας ανώνυμος Σπαρτιάτης το διατύπωσε επιγραμματικότατα όταν ρωτήθηκε τι ξέρει να κάνει, απαντώντας: «Να είμαι ελεύθερος». Και όταν ο Φίλιππος έγραψε στους Σπαρτιάτες ότι θα ερχόταν στη χώρα τους και ρωτούσε αν ήθελαν να έρθει ως φίλος ή ως εχθρός, απάντησαν: «Ούτε το ένα ούτε το άλλο».
Οι Σπαρτιάτες είχαν ιδιαίτερη ευαισθησία για την πόλη τους, την οποία και έβαζαν πάνω από τον εαυτό τους. Όταν ο Πολυκρατίδας πήγε με άλλους ως πρεσβευτές στον Πέρση βασιλιά, τον ρώτησαν αν πήγαν ως ιδιώτες ή ως εκπρόσωποι της πόλης. Αυτός απάντησε: «Αν επιτύχουμε, ως εκπρόσωποι της πόλης, αν αποτύχουμε, ως ιδιώτες».
Ο Αγησίλαος, εκφράζοντας τη σπαρτιατική αξία της λιτότητας, όταν κάποιος εξέφρασε τον θαυμασμό του για την απλότητα του ενδύματος και της τροφής των Λακεδαιμονίων, είπε: «Είναι με αυτό τον τρόπο, ξένε, που διασφαλίζουμε την ελευθερία μας». Και ο Αλκαμένης, όταν ρωτήθηκε γιατί, παρά το ότι είχε αρκετή περιουσία, ζούσε λιτά, είπε: «Διότι είναι καλό και όταν έχεις πολλά να ζεις σύμφωνα με τη λογική και όχι σύμφωνα με την επιθυμία».
Την οικειότητα αλλά και τον σεβασμό που χαρακτήριζαν τους Σπαρτιάτες βασιλείς διατύπωσε ο βασιλέας Αγασικλής όταν ρωτήθηκε πώς θα μπορούσε κανείς να κυβερνά τους πολίτες με ασφάλεια χωρίς σωματοφύλακες, λέγοντας: «Αν τους κυβερνά με τον ίδιο τρόπο όπως οι πατέρες τους γιους τους». Ο δε Τήλεκλος, εκφράζοντας τον σεβασμό προς τους γονείς, όταν του είπαν ότι ο πατέρας του τον κακολογούσε, απάντησε: «Αν δεν είχε λόγο να το κάνει, δεν θα το έκανε».
Οι Σπαρτιάτες ήσαν πρακτικοί άνθρωποι που αποστρέφονταν τη θεωρία. Ο βασιλέας Πανθοίδας, παρακολουθώντας τους φιλοσοφικούς λόγους στην Ακαδημία στην Αθήνα, τους σχολίασε λέγοντας: «Σπουδαίοι, δεν έχουν όμως όφελος αν δεν τους θέτετε και σε εφαρμογή». Και ο βασιλέας Ευδαμίδας, βλέποντας στην Ακαδημία τον γέροντα Ξενοκράτη να φιλοσοφεί με τους μαθητές του για την αρετή, είπε: «Και πότε θα τη χρησιμοποιήσει αν ακόμα την αναζητεί;»
Οι Σπαρτιάτες, όντας βραχύλογοι, δυσφορούσαν με τα πολλά λόγια των άλλων. Έτσι, όταν ένας πρεσβευτής που πήγε στη Σπάρτη από την Πέρινθο στα τέλη του 5ου αιώνα, αφού μακρυγόρησε μιλώντας, ρώτησε τον βασιλέα Άγι τι να ανακοίνωνε στους Περινθίους. Ο Άγις είπε: «Τι άλλο εκτός από το ότι εσύ με δυσκολία σταμάτησες να μιλάς και εγώ με δυσκολία σιωπούσα». Ο δε Αρχιδαμίδας, όταν κάποιος εμέμφετο τον Εκαταίο ότι, ενώ έγινε δεκτός στο συσσίτιό τους δεν είπε κουβέντα, του είπε: «Μου φαίνεται αγνοείς ότι όποιος ξέρει να μιλά ξέρει και πότε να μιλά».
Την οξεία ευφυΐα των Σπαρτιατών επισφραγίζει ο Αρχίδαμος, λέγοντας στον Περίανδρο, ο οποίος ήταν πολύ καλός και φημισμένος ιατρός αλλά έγραφε άσχημα ποιήματα: «Γιατί, Περίανδρε, αντί για καλό γιατρό προτιμάς να σε αποκαλούν κακό ποιητή;» Για πόσους δεν θα μπορούσε κατ’ αναλογία να λεχθεί αυτό…..
*Πρώην πρόεδρος Ανωτάτου Δικαστηρίου
Πηγή: https://parathyro.politis.com.cy//features/istoria/868143/lakonika-apofthegmata
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου