Το γυάλινο σπίτι

 ΠΑΥΛΟΣ Μ. ΠΑΥΛΟΥ    29.9.2024

Η απόφαση της κοινοβουλευτικής Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης να απορρίψει τον κατάλογο των Κυπρίων δικαστών που απέστειλε η κυπριακή κυβέρνηση ως υποψηφίων για το ΕΔΔΑ είναι μια ακόμη απόδειξη για το ότι δεν μπορείς πια να κάνεις ό,τι θέλεις «σπίτι σου», χωρίς να έχεις συνέπειες.

Όπως όλες οι χώρες, έτσι κι εμείς ζούμε πλέον σε γυάλινο σπίτι. Όσα κάνουμε «σπίτι μας» είναι ευδιάκριτα από χιλιόμετρα μακριά. Μπορεί έτσι η κυβέρνηση και άλλοι θεσμοί –όπως η Γενική Εισαγγελία– να συμπεριφέρονται εσωτερικά σαν αυτοκράτορες, να λύνουν και να δένουν, να εκτοξεύουν δίκην πυραύλου μετριότητες ή να καταποντίζουν άλλους, αλλά αυτά στον σύγχρονο κόσμο δεν μένουν ούτε απαρατήρητα ούτε αναπάντητα. Με την πρώτη ευκαιρία, αρχίζουν οι καρπαζιές.

Βέβαια, απέχουμε ακόμη έτη φωτός από το να μπορούν υπερεθνικοί οργανισμοί να επιβάλλουν ουσιαστική δημοκρατία και πραγματικό κράτος δικαίου στις διάφορες χώρες. Όμως, έχουμε ξεφύγει οριστικά από το δικαίωμα επίκλησης της απόλυτης εθνικής κυριαρχίας για να κάνεις ό,τι σου κατέβει στη χώρα σου, όπως αυτό εφαρμοζόταν τον 19ο αιώνα.

Το μετέωρο βήμα

Βρισκόμαστε λοιπόν σε μια μεταβατική περίοδο. Και μάλιστα η μετάβαση μπορεί να μην ολοκληρωθεί ποτέ: Ενώ ξεφύγαμε από τον κόσμο της νόμιμης αυθαιρεσίας των κρατών, ενώ έχουμε ένα πολύ λεπτομερές πλέγμα προνοιών του διεθνούς δικαίου, των αρχών κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αυθαιρεσία και η παραβίασή τους είναι καθημερινά παγκόσμιο φαινόμενο. Μάλιστα, ανά πάσα στιγμή εμφανίζεται στον χάρτη ένας Πούτιν ή ένας Νετανιάχου και ο αυταρχισμός και η αυθαιρεσία γίνονται τόσο εξωστρεφείς που καταστρέφουν χιλιάδες ζωές και έξω από τη χώρα που δυναστεύουν.

Σε ένα τέτοιο άναρχο παγκόσμιο σύστημα, ο ρόλος των κοινωνιών και των πολιτών γίνεται ακόμη πιο νευραλγικός. Δεν μπορούν να συνεχίζουν να λειτουργούν ως κλειστοί και απομονωμένοι οργανισμοί όπως στο παρελθόν. Η τεχνολογία παρέχει όλα τα μέσα για πληροφόρηση, γνώση και επίγνωση. Δεν μπορούμε να μένουμε προσκολλημένοι στα παλιά μοντέλα αντίληψης της πραγματικότητας και συμπεριφοράς.

Οι νέοι ρόλοι

Ένα παράδειγμα: Πριν από κάποια χρόνια πώς μπορούσε να επηρεάζει τα πράγματα μια οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών; Οργάνωνε εκδηλώσεις-συζητήσεις τύπου πάνελ, έβγαζε ανακοινώσεις και αραιά και πού συμμετείχε σε διαδηλώσεις. Σήμερα, αυτό το μοντέλο εξακολουθεί να είναι σημαντικό και απαραίτητο, αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικό. Γιατί σήμερα οι εξουσίες είναι πιο κυνικές. Απαντούν στους πολίτες: «Καλά τα λέτε, αλλά εγώ έχω την εξουσία από το σύνταγμα να κάνω ό,τι θέλω και αυτό θα συνεχίσω να κάνω· ό,τι θέλω».

Η πίεση των πολιτών δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν δεν συνοδεύεται και από υπερβάσεις που επιβάλλουν οι νέες συνθήκες:

• Ιεραρχημένη και συνδυαστική γνώση. Η πολυπληροφόρηση μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες χάους στον εγκέφαλο του καθενός μας. Αν δεν υπάρχει ιεράρχηση και συνδυαστική προσέγγιση (τι είναι πιο σημαντικό και ποιο πράγμα συνδέεται με ποιο), η πληροφόρηση λειτουργεί ισοπεδωτικά και ισοδυναμεί με άγνοια.

• Μνήμη με διάρκεια. Σήμερα, λόγω αναποτελεσματικότητας, ημετεροκρατίας, υπόθεσης Οδυσσέα Μιχαηλίδη και ακρίβειας, η δημοτικότητα του Προέδρου βρίσκεται στο ναδίρ. Αυτή η «αντίδραση» των πολιτών δεν έχει κανένα νόημα αν το 2026 και 2027 ο Ν. Χριστοδουλίδης ξανανοίξει την κάνουλα των επιδομάτων και των αυξήσεων και οι πολίτες τον ξαναψηφίσουν το 2028.

• Εκτός συνόρων. Όταν η πίεση που ασκούν οι πολίτες (είτε με δράσεις οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών είτε μέσω δημοσκοπήσεων) δεν είναι αρκετή, οι πολίτες και οι οργανώσεις τους οφείλουν να στρέφονται σε υπερεθνικούς οργανισμούς για να ασκηθεί πίεση και από τα έξω. Το «καταγγέλλουν την πατρίδα μας στους ξένους» δεν είναι απλώς παλιομοδίτικο, είναι και απάτη. Όταν οι εξουσίες στην πατρίδα σου ψεύδονται και αδικούν, ή αρνούνται να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις που να εκσυγχρονίζουν το κράτος, επειδή αυτό μειώνει τις δυνατότητες αυθαιρεσίας τους, τότε Οφείλεις να τις καταγγείλεις. Για την ακρίβεια, είναι ό,τι πιο πατριωτικό να τις καταγγείλεις.

• Θεσμοί αντί για πρόσωπα. Δεν έχει πια σημασία αν ένα πολιτικό πρόσωπο που ασκεί εξουσία φαίνεται καλών προθέσεων. Σημασία έχει κυρίως η θεσμική αποτελεσματικότητα. Σε ποιον βαθμό αυτός που ασκεί εξουσία επιτυγχάνει να εκσυγχρονίσει θεσμούς και να κάνει τη διαφορά στη λειτουργία του κράτους. Για να είναι αποτελεσματικοί, οι πολίτες θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι αυστηροί με τα δικά τους κριτήρια.

Ο θάνατος των ηρώων

Σ’ αυτό το πλαίσιο, είναι ορθή η επισήμανση ότι η διαφάνεια στη λειτουργία των θεσμών είναι μια ασπίδα δικαιοσύνης. Όση περισσότερη πληροφόρηση δίνεται στους πολίτες για το τι συμβαίνει τόσο περισσότερο περιορίζονται τα περιθώρια των εξουσιών να αυθαιρετούν.

Αυτό, κάτω από υγιείς συνθήκες, θα μπορούσε να συμβεί και με την περίπτωση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη. Η «δημοφιλία» θα μπορούσε να είναι μια ασπίδα για τον ίδιο και το έργο του. Η διαφορά βέβαια είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι ο Ο. Μιχαηλίδης φαντασιώθηκε περισσότερα σκάνδαλα από όσα ήταν πραγματικά και τα αποκάλυψε ούτε τόσο το ότι δεν καταπιάστηκε με τα μεγαλύτερα (και εντέλει αμφισβητείται και η αποτελεσματικότητα), αλλά κυρίως το ότι η «δημοφιλία» ταυτίστηκε με τη δημαγωγία.

Όποια γνώμη και να έχει όμως κανείς για τον Ο. Μιχαηλίδη, το βέβαιο είναι ότι μια από τις παλιές συνήθειες κοινωνιών όπως η κυπριακή, δηλαδή η αναζήτηση ηρωικών μορφών, δεν είναι μόνο αδιέξοδες σήμερα, είναι και επιζήμιες. Οι πολίτες που λατρεύουν ήρωες, ή που βλέπουν στο πρόσωπό τους μάρτυρες, δεν είναι σε θέση να κρίνουν ψύχραιμα ή να αξιολογούν ορθολογικά τις καταστάσεις. Μένουν στο «έφαγαν το παλληκάρι», ενώ το θεσμικό ζήτημα είναι άλλο: Πώς στο μέλλον αποτρέπει κανείς την επιλογή προσώπων όπως τον νυν Γενικό Εισαγγελέα (υπουργός μιας ένοχης κυβέρνησης με διαπλοκές) από το να αποκτούν θέσεις εξουσίας, και τι μηχανισμούς ελέγχου δημιουργείς ως Πολιτεία για να μην είναι τόσο ευρείες και ανεξέλεγκτες οι αρμοδιότητές τους. Π.χ. με τον διαχωρισμό των εισαγγελικών αρμοδιοτήτων από τις αρμοδιότητες νομικής υπηρεσίας του κράτους. Μια κοινωνία που επιμένει να αναζητά ήρωες είναι καταδικασμένη να τους έχει ανάγκη αιωνίως.

Πηγή:     https://politis.com.cy/apopseis/843819/to-gyalino-spiti